τυπογραφικά ανάλεκτα

σπέος: κατ' έλλειψιν του σ πέος *

[...] Με τον Νέστορα των γραμμάτων μας Στυλιανό Αλεξίου, έχουμε εδώ και πολλά χρόνια αγαστή συνεργασία. Γόνος οικογένειας τυπογράφων-εκδοτών κατανοεί επακριβώς τα προβλήματα τόσο της παλαιάς όσο και της νέας τεχνολογίας.

Κατά την έκδοση του Κρητικού Πολέμου του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή προέκυψε δυσεπίλυτο πρόβλημα. Υπήρχε αρχικά ένα και μοναδικό αντίτυπο του βιβλίου, από την έκδοση του 1681, στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη. Από αυτό το αντίτυπο έχουν γίνει και οι νεότερες εκδόσεις, του αρχιμανδρίτη Αγαθάγγελου Ξηρουχάκη (1908) και του λογοτέχνη Ανδρέα Νενεδάκη (1979).

Με τη συνδρομή του τότε διευθυντή του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας Νίκου Παναγιωτάκη, καθώς και του ιστορικού-ερευνητή Κώστα Τσικνάκη εντοπίσθηκαν και δύο ακόμη αντίτυπα της αρχικής πρώτης και μοναδικής έκδοσης. Διαπιστώθηκε, μετ' εκπλήξεως, από τη σύγκρισή τους, ότι από αντίτυπο σε αντίτυπο υπήρχαν διαφορετικές γραφές, διορθώσεις ή λάθη σε ορισμένες σελίδες, αλλαγμένοι μεσότιτλοι και άλλα παρόμοια. Διατύπωσα πειστική εξήγηση, λόγω της μαθητείας μου ως τυπογράφου το 1958 σε τυπογραφείο της Πρέβεζας. Το τυπογραφείο αυτό το μετέφερε ο ιδιοκτήτης του Ντίνος Δελαπόρτας από τη Λευκάδα. 'Ηταν το μαγαζί του προπάππου του. Τίνος ήταν πριν και πως συγκροτήθηκε, άγνωστον.

Στο εν λόγω επαρχιακό «πρωτόγονο» τυπογραφείο η στοιχειοθεσία γινόταν με το χέρι γράμμα-γράμμα και η εκτύπωση σε πρέσα-πιεστήριο του 1650. Το κομψοτέχνημα αυτό μηχάνημα το είδαμε αρκετά χρόνια αργότερα (1978) στην είσοδο χλιδάτου ξενοδοχείου της Πρέβεζας ως διακοσμητικό, αξιοπερίεργο αντικείμενο. 'Εκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Πιθανώς πουλήθηκε για παλιοσίδερα. Εκεί, λοιπόν, γινόταν η τυπογραφία προσίδια με εκείνην της Βενετίας του 17ου-18ου αιώνα. Λίγες οι κάσες, φθαρμένα πολλά στοιχεία –κυρίως τα κεφαλαία–, δύσκολη και χρονοβόρα η προμήθεια χαρτιού από το Αίγιο, την Πάτρα ή την Αθήνα (συνήθως με το πλοίο).

'Οντας κοινωνός αυτής της εμπειρίας προσέφερα, επίσης, την ενδεδειγμένη εξήγηση στον καθηγητή Στέφανο Κακλαμάνη για τη συχνότητα των λαθών σε βενετική έκδοση της Θησηίδος. Προετοίμαζε επανέκδοση της εισαγωγής και μερικών κεφαλαίων της και συνέταξε προς τούτοις κατάλογο λαθών.

Εντοπίσαμε εύκολα τα τυπογραφικά σφάλματα όταν του σχεδίασα και του έδειξα την τυπογραφική κάσα. 'Ιδια και απαράλλακτη από τα χρόνια του Γουτεμβέργιου. 'Ετσι πολλές λέξεις αντί του α είχαν ο, του ρ π, του μ υ, κ.ο.κ. Η κλίση της κάσας κατά 35ο και η διάταξη των «σπιτόπουλων» (θηκών) έκαναν φανερή την αιτία των περισσότερων τυπογραφικών λαθών. [...]

Αιμίλιος Καλιακάτσος (απ' εδωδά αντλημένο).


-----
* Στο motto εκ του Ιωάννου Ζωναρά, Λεξικόν, του 11-12 μ.Χ. αι., μιά μόνον παρετυμολόγησις (έκδ. Δίαυλος, Αθήνα 2014, σ. 18). Ο ίδιος.