λαβωμένο περιστέρι

Πάνω σε ένα αργυρό ρυτό από τον AIV μυκηναϊκό τάφο απεικονίζεται η πολιορκία μιας πόλης. Στο κάτω μέρος του αγγείου οι πολιορκητές με τις γυμνές τριγωνικές πλάτες, τους δυνατούς μηρούς και τις στρογγυλεμένες μέσες εφορμούν, ενώ ψηλά στα τείχη της πόλης οι πολιορκημένοι αμύνονται με τόξα. Λέγεται πως οι πολιορκημένοι είναι οι Τρώες.

«Είν' η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων
είν' η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι
παίρνουμ' επάνω μας· κι αρχίζουμε
νάχουμε θάρρος και καλές ελπίδες» («Τρώες»)

Η τραγικότητα των κινήσεων και το δραματικό των προσώπων στην παράσταση του αγγείου έχει την ίδια ποιότητα με τον καβαφικό στίχο· και τα δύο στερημένα από οποιοδήποτε μελοδραματικό στοιχείο. Από αυτή την αντίληψη ξεκινώντας ίσως έχει ενδιαφέρον η απόπειρα να αντιστοιχίσουμε παραστάσεις αγγείων με στίχους του Καβάφη. Μερικές φορές η αντιστοιχία αυτή είναι τόσο συγκλονιστική, σαν τα αγγεία να χρησίμευσαν για πηγή έμπνευσης.

Έτσι η κύλικα του Λούβρου, του γραφέως του Βρύγου (490 π.Χ.) απεικονίζεται πάλι η Ιλίου Πέρσις, αλλά με περισσότερη βιαιότητα στις κινήσεις. Οι στρογγυλές ασπίδες, οι φοβερές περικεφαλαίες, έρχονται σε αντίθεση με τα πολύπτυχα ενδύματα δημιουργώντας δραματική εντύπωση.

«Είν' η προσπάθειές μας, σαν των Τρώων.
Θαρρούμε πως με απόφασι και τόλμη,
θ' αλλάξουμε της τύχης την καταφορά,
κ' εξω στεκόμεθα ν' αγωνισθούμε.» («Τρώες»)

Την ένταση συμπληρώνει η μορφή του ήρωα με το ξίφος, για να πληγώσει άλλον ήρωα, που γέρνει τον λαιμό προς τα πίσω, ενώ το ώριμο πρόσωπό του, κοσμημένο με ένα θαυμάσιο γένι, αντανακλά ηρωική γαλήνη. Ετοιμάζεται να πεθάνει ωραία, γιατί αγωνίστηκε.

Από τον ζωγράφο του Κλεοφράδους έχουμε μία εφιαλτική σκηνή με την άλωση της Τροίας. Ακράτητος ο Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον μικρό γιό του Έκτορος Αστυάνακτα πάνω στα γόνατα του Πριάμου. Τρυφερό το κορμί του παιδιού θυμίζει λαβωμένο περιστέρι. Απελπισμένη η κίνηση του Πριάμου που φέρνει τα χέρια για να τραβήξει την κόμη.

Ελένη Λαδιά, Άρθρα για την Καβαφική Ποίηση (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2016 (γ΄ αναθεωρ.), σσ. 47-49).