προδίδοντας το ύψιστο καθήκον χάριν της ζωής

[...] Προδίδοντας το ύψιστο καθήκον χάριν της ζωής, ο Πλάτων δεν επέτυχε ούτε και το κατώτερο: δεν έγινε κοινωνικός και πολιτικός αναμορφωτής, ασχέτως των προθέσεών του, και αυτό όχι γιατί ήταν υπερβολικά ουτοπιστής, αλλά εξ αιτίας της απουσίας μιάς αληθινά προοδευτικής αρχής στην ουτοπία του, αφού δεν είχε πείσει την ανθρωπότητα ούτε για την αναγκαιότητα μιάς τέτοιας αρχής ούτε για το ενδιαφέρον της.

Τί ενδιαφέρον μπορούσε να έχη η πρόταση να οικοδομηθή μιά πολιτεία με υποδείγματα παρμένα περισσότερο από την Σπάρτη παρά από την Αθήνα, όταν ήταν πλέον κοινή συνείδηση ότι και το αθηναϊκό και το σπαρτιατικό κρατικό σύστημα είχαν αποτύχει;

Μπορούμε να θεωρήσωμε ως ορθό και εν πάση περιπτώσει πρέπει να παραδεχθούμε ως ευφυές το πλατωνικό σχήμα των τριών κοινωνικών τάξεων σε αντιστοιχία με τα τρία βασικά μέρη της ψυχής και τις τρείς βασικές αρετές.

[σημ.: Να ποιά είναι η τριπλά τριπλή διαίρεση:
Ψυχολογία: Λογικό μέρος της ψυχής / Θυμοειδές / Επιθυμητικό
Ηθική: Σοφία / Ανδρεία / Μετριοπάθεια
Πολιτική: Άρχοντες / Πολεμιστές / Τεχνίτες-γεωργοί]

Αυτό το σχήμα όμως είναι τόσο γενικό και τυπικό, ώστε με αυτό εύκολα προσεγγίζεται και η μεσαιωνική ευρωπαϊκή κοινωνική ζωή, ασχέτως από τις ουσιαστικές διαφορές ιστορικού και ηθικού περιεχομένου ανάμεσα στην αρχαία και την μεσαιωνική κοινωνία.

Ειδικά όμως ως προς το νόημα της ομαδικής ζωής, ο Πλάτων δεν το εστήριξε σε κάποιο ηθικό ερώτημα, γι' αυτό και δεν μπορεί να γίνη λόγος για διόρθωση και βελτίωση αυτής της ζωής διά των πολιτικών του αντιλήψεων.

Παρά το βάθος και την οξύνοια ορισμένων σκέψεων, το γενικό ιδανικό του κοινωνικού συστήματος προκαλεί κατάπληξη με τον επιφανειακό του χαρακτήρα και την απουσία των γνησίων ηθικών αρχών.

Ο Πλάτων σαν να ήθελε να νομιμοποιήση και να διαιωνίση τις βασικές ηθικές πληγές της αρχαίας ζωής -την δουλεία, τον διαχωρισμό ανάμεσα στους Έλληνες και τους βαρβάρους και τον μεταξύ τους πόλεμο- ως φυσιολογικές καταστάσεις.

Σε αυτά προστίθεται ως γενικός κανόνας και νόμος κάτι που στην ιστορική ζωή των αρχαίων πόλεων υπήρχε μόνο ως εξαίρεση: τα κατασταλτικά μέτρα εναντίον των ποιητών, οι οποίοι εξορίζονται από την πολιτεία.

Πολύ πιο σημαντικό είναι ότι στην αντιμετώπιση των φύλων η ιδανική κοινότης του Πλάτωνος επιστρέφει στον άγριο τρόπο ζωής σύμφωνα με τα ένστικτα των ζώων.

Είναι πολύ χαρακτηριστική, ως φιλοσοφική διόρθωση του υπαρκτού κοινοβίου, η εφαρμογή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας στις γυναίκες, αλλά ακόμη πιο χαρακτηριστική είναι η θεμελίωση αυτής της μεταρρυθμίσεως: όπως οι σκύλοι φυλάγουν και προστατεύουν το κοπάδι, χωρίς να γίνεται διάκριση ανάμεσα σε θηλυκά και αρσενικά, έτσι και οι γυναίκες πρέπει να πηγαίνουν στον πόλεμο.

Και με βάση αυτά τα ιστορικά δεδομένα τής δουλείας, των πολέμων και της αδιάκριτης συγχύσεως των φύλων και των γενεών, το συμβούλιο των φιλοσόφων έπρεπε με την βοήθεια μιάς αγαθής διαπαιδαγωγήσεως να δημιουργήση την ιδανική πολιτεία!

Βλαδίμηρος Σαλαβιώφ, Το προσωπικό δράμα του Πλάτωνος (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 1999, σσ. 103-105).