φιλοσοφία, η ζωντανή ψυχή και κινητήριος δύναμη της ζωής

Οι φιλόσοφοι ευθύνονται για το πρώτο
σημαντικό ρήγμα στην ελληνική ζωή.*

ΙΙ. [...] Σημαντικά είναι, βεβαίως, και τα χαρίσματα που συνέβαλαν στην πρωταρχική οργάνωση της ανθρώπινης ζωής υπεράνω της αντίστοιχης των ζώων - τα χαρίσματα που συνιστούν εκείνο που εμείς καλούμε «παιδεία». Η τελευταία δεν θα υπήρχε χωρίς την φωτιά και την γεωργία.

«Ένδοξοι ευεργέτες της ανθρωπότητας, ο Προμηθεύς, η Δήμητρα και ο Διόνυσος. Τρεις φορές όμως πιο ένδοξος ο Ερμής ο Τρισμέγιστος. Στην σαρκική μορφή της ανθρώπινης κοινότητας ενεφύσησε την ζωντανή ψυχή και κινητήριο δύναμη της ζωής -την φιλοσοφία- όχι όμως για να δεχθή ο άνθρωπος ως δώρο ετοιμοπαράδοτο την αιώνια αλήθεια και την μακαριότητα, αλλά για να φυλαχθή ο ανθρώπινος δρόμος προς την αλήθεια και την μακαριότητα -διά της εργασίας- από τις δύο ακρότητες: το δεισιδαιμονικό ρίγος και την ανόητη, κτηνώδη ανευθυνότητα».

*

Να γιατί όσοι υπέκυψαν στην μιά ή στην άλλη σκοτεινή δύναμη, άνθρωποι εσκοτισμένοι που προσπαθούν να σκοτίσουν και άλλους -δικαίως αποκαλούνται σκοταδιστές- επικεντρώνουν το μόνιμο, επίμονο, αν και αναποτελεσματικό φθόνο τους ειδικώς στην φιλοσοφία, ισχυριζόμενοι ότι τάχα αυτή υπονομεύει κάθε πίστη, ενώ στην πραγματικότητα η φιλοσοφία υπονομεύει και καθιστά αδύνατη μόνο την σκοτεινή, ράθυμη και ακίνητη πίστη.

Την προσφορά αυτή της φιλοσοφίας πάντα εκτιμούσαν δεόντως οι φορείς της αληθινής φωτεινής πίστεως, οι οποίοι, ως γνωστόν, θεωρούσαν ότι ποι η φιλοσοφία για τους Έλληνες είχε την ίδια σημασία που είχε ο Νόμος για τους Ιουδαίους, επείχε δηλαδή θέση προφητικής καθοδηγήσεως για την μετάβαση από το σκότος της ειδωλολατρίας στο φώς του Χριστού, ενώ ταυτοχρόνως θεωρούσαν ότι στην ειδωλολατρία δεν υπήρχε μόνο σκότος. Για την σκοταδιστική πίστη η ελληνική φιλοσοφία (όπως και η χριστιανική θρησκεία αργότερα), ήταν αθεϊσμός.

Αλλά ήδη ο πρώτος γενάρχης αυτής της φιλοσοφίας, ο Θαλής, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές, επρέσβευε ότι «τα πάντα είναι πλήρη θεών».

Για τους ζηλωτές όμως της πατροπαράδοτης θρησκείας αυτό ήταν πάρα πολύ. Τί τούς ερχειάζετο αυτό το πλήθος των θεών; Ετιμούσαν μόνο τους δικούς τους, αυτούς που εχρειάζοντο στην καθημερινή τους ζωή, τους πολιτικούς και στρατιωτικούς θεούς, και το θεϊκό περιεχόμενο του «όλου» δεν τούς απασχολούσε διόλου.

Για τούς δικούς τους θεούς εγγυώντο οι πάτριες παραδόσεις και νόμοι, ποιός όμως μπορούσε να εγγυηθή για την γνησιότητα των θεών της οικουμένης; Η σκέψη του Θαλή; Να όμως που ο στοχασμός άλλων φιλοσόφων -του Ξενοφάνη και του Αναξαγόρα- προχώρησε περισσότερο και υποστήριξε θέσεις έτι ριζοσπαστικότερες·

και οι δύο στοχαστές αρνούνται το πλήθος των θεών, και ο πρώτος στην θέση τους εμφανίζει την θεότητα ως απόλυτη μονάδα, ενώ ο δεύτερος τον Νού, στον οποίο στηρίζεται η οικουμένη.

Για την συντηρητική σκέψη του όχλου και των αρχόντων τής εποχής, αυτό αποτελούσε την πιο απροκάλυπτη υπονόμευση των θεμελίων και προκάλεσε την ανάλογη αντίδραση.

Βλαδίμηρος Σαλαβιώφ, Το προσωπικό δράμα του Πλάτωνος (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 1999, σσ. 32-32).

-----
* Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 32, ΙΙΙ.).