Η μετάβαση από τον πέμπτο στον τέταρτο αιώνα σημαδεύτηκε (όπως σημαδεύτηκε και η δική μας εποχή) από γεγονότα που μπορούσαν οπωσδήποτε να είχαν παρακινήσει κάθε ορθολογιστή να αναθεωρήσει την πίστη του. Σε ποια ηθικά και υλικά ερείπια μπορούσε να οδηγήσει μια κοινωνία η αρχή της ορθολογικής ιδιοτέλειας φάνηκε στην τελική μοίρα της αθηναϊκής αυτοκρατορίας· σε τι μπορούσε να οδηγήσει το άτομο, φάνηκε στην τελική μοίρα του Κριτία, του Χαρμίδη και των υπόλοιπων τυράννων. Και από την άλλη μεριά, η δίκη του Σωκράτη παρουσίασε το περίεργο θέαμα, ο σοφότερος Έλληνας στη φοβερότερη κρίση της ζωής του αν σαρκάζει σκόπιμα και αδικαιολόγητα τούτη την αρχή, τουλάχιστον όπως την καταλάβαινε ο κόσμος.
Νομίζω ότι αυτά ήσαν τα γεγονότα που ανάγκασαν τον Πλάτωνα όχι να εγκαταλείψει τον ορθολογισμό, αλλά να αλλάξει τη σημασία του, δίνοντάς του μιαν επέκταση μεταφυσική. Χρειάσθηκε αρκετό χρόνο, ίσως μια δεκαετία, να χωνέψει τα νέα προβλήματα. Αναμφίβολα μέσα σε τούτη την περίοδο μελέτησε προσεκτικά ορισμένα σπουδαία αποφθέγματα του Σωκράτη, π.χ. «η ψυχή του ανθρώπου μετέχει του θείου», και «πρέπει να φροντίζει κανένας πολύ, ώστε η ψυχή να διατηρεί την υγεία της».
Όμως συμφωνώ με τους περισσότερους κριτικούς πως αυτό που οδήγησε πράγματι τον Πλάτωνα στο να επεκτείνει αυτές τις σωκρατικές νύξεις σε μια νέα υπερβατική ψυχολογία ήταν η προσωπική του επαφή με τους πυθαγόρειους της δυτικής Ελλάδας, όταν τους επισκέφτηκε γύρω στα 390. Αν έχω δίκιο σχετικά με την υπόθεση που έκαμα για το ιστορικό παρελθόν της πυθαγόρειας κίνησης, ο Πλάτωνας πράγματι διασταύρωσε γόνιμα την παράδοση του ελληνικού ορθολογισμού με μαγικο-θρησκευτικές ιδέες που οι πιο απομακρυσμένες ρίζες τους ανήκουν στον βόρειο σαμανιστικό πολιτισμό. Οι ιδέες όμως αυτές, με τη μορφή που τις συναντούμε στον Πλάτωνα, έχουν υποστεί τη διπλή διεργασία της ερμηνείας και της μεταφοράς.
Dodds, Οι Έλληνες και το παράλογο (μτφρ. Γ. Γιατρομανωλάκης, έκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996(2η), σσ. 132-133).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου