και φεύγουσιν αλλήλους οι άνθρωποι

καὶ μέσον τῆς χώρας αὐτῆς ἀνεφύησαν μύες,
καὶ ἐγένετο σύγχυσις θανάτου μεγάλη ἐν τῇ πόλει.
[...]
καὶ οἱ ζῶντες καὶ οὐκ ἀποθανόντες ἐπλήγησαν εἰς τὰς ἕδρας,
καὶ ἀνέβη ἡ κραυγὴ τῆς πόλεως εἰς τὸν οὐρανόν.
Βασιλειών Α΄, ε΄ (6, 7)

Σημ.: Θα πρέπει οπωσδήποτε να διευκρινιστεί στο σημείο αυτό πως η έκφραση Μαύρος Θάνατος δεν απαντάται σε κανένα κείμενο του 14ου αιώνα, σε οποιαδήποτε γλώσσα και αν αναζητηθεί. Ο όρος εισήχθη μόνο κατά τον 19ο αιώνα, με την έκδοση του βιβλίου του J.F.E.Hecker, Der schwarze Tod in vierzehnten Jahrhundert, Βερολίνο 1932, και έκτοτε υιοθετήθηκε. [...]

Πικρός άρα και πονηρός ο της ζωής ημών χρόνος και χαλεπάς πανταχόθεν οσημέραι φέρων τας συμφοράς, άτε δη προς το τέλος εγγίσας της αυτού τελευτής και τα σημεία πόρρωθεν εμφαίνων, όσα προείρηκεν ο τούτου δημιουργός απαντήσαι εν τω τέλει αυτού. [Σημ.: «Εις την Αγίαν Σοφίαν πεσούσαν υπό πολλών κατά συνέχειαν γενόμενων σεισμών», Σ.Ι. Κουρούσης, «Αι αντιλήψεις περί των εσχάτων του κόσμου και η κατά το έτος 1346 πτώσις του τρούλλου της Αγίας Σοφίας» (1969-70)].

*

καθ' ημέραν μεν η μεγάλη Πόλις κενούται, και μεγίστην ούσαν μικράν το των τάφων πλήθος ελέγχει, και καθ' ημέραν έργον ημίν εκφέρειν του ςφίλους, και ό μάλιστ' αν άνθρωπον δάκοι, ότι και φεύγουσιν αλλήλους οι άνθρωποι, ευλαβούμενοι την του νοσήματος κοινωνίαν, και ούτε πατήρ θάπτει παίδας, ούτ' επ' αυτώ παρ' εκείνων τα νενομισμένα τελείται. (Δ. Κυδώνης εν Κωνσταντινουπόλει).

«Όθεν εις την περί τούτων δήλωσιν και ασφάλειαν
εδόθη αυτοίς το παρόν, ότι δηλ. απέρχονται από τόπον πατρικόν
και ελεύθερον εκ της λοιμικής νόσου».*

Διά το άκουσμα του Τρανοχωρίου εξέτασα τον παπά Νικόλαον
φέροντάς τον εδώ και ωρκίσθη πως δεν οίδε κανένα σημείον
εκείνης της ασθενείας. Όθεν κατά την βεβαίωσιν
του παπά Νικολάου, ας έλθουν και αυτοί ελεύθερα.**

Κώστας Π. Κωστής, Στον καιρό της πανώλης. Εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου, 14ος-19ος αιώνας (έκδ. ΠΕΚ, Ηράκλειο 1995, σσ. 303, 308).

-----
* Τα εν κατακλείδι motto από συστατικό γράμμα της Ρωσικής Μονής σε αγιορείτες κατερχόμενους τον Απρίλιο του 1813 εις Σαλονίκην, αλλά και έτερο γράμμα του επισκόπου Λιτζάς και Αγράφων εκ του αρχιμ. Δοσιθέου Προυσιώτου, Κύριλλος ο Καστανοφύλλης (Βίος, δράσις και ανέκδοτος αλληλογραφία). Συμβολή εις την Ιστορίαν της Ευρυτανίας [1965] (έκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2016, σσ. 10-11, 62).