ονομάσαντες την χώραν αυτών Ρωμανίαν

Αλλ' ασύγγνωστος θα ήτο η παράλειψις της γνώμης του ιερομονάχου Διονυσίου Πύρρου, όστις εν αρχή του παρελθόντος αιώνος μετά πολλής ορθοφροσύνης αποφαίνεται περί του προσήκοντος εθνικού ονόματος (Χειραγωγία των παίδων. Ενετ. 1810): «Ερώτ. Πώς πρέπει να ονομαζώμεθα ημείς, Έλληνες ή Ρωμαίοι; - Αποκρ. Ποτέ να μη θελήσητε να ονομάζεσθε Ρωμαίοι, αλλά Έλληνες, διότι οι Ρωμαίοι, ήγουν οι Ρωμάνοι, εβαρβάρωσαν και ηφάνισαν την Ελλάδα, την γλυκυτάτην μας πατρίδα· και αν τινάς νέος έχη όνομα ή ρωμαϊκόν, ή εβραϊκόν, ή ρωσικόν, ή αραβικόν πρέπει ευθύς να το αλλάξη, και να ονομάζεται με όνομα ελληνικόν, τουτέστιν ή Μιλτιάδης, ή Θεμιστοκλής, ή Αχιλλεύς, ή Θησεύς, ή Αλέξανδρος, ή Πλάτων, ή Δημοσθένης κτλ. Και τότε ένας νέος αλλάζων το όνομά του, θέλει εντρέπεται να μη έχη και τα έργα των προγόνων του».

*

Μετά την κατάλυσιν του βυζαντινού κράτους εξέλιπε πας λόγος της χρήσεως του εθνικού ονόματος Ρωμιός. Το όνομα καθ' εαυτό υπονοεί άρνησιν της εθνικότητος του φέροντος, δηλούν απλώς τον υπήκοον του ρωμαϊκού κράτους· μετά την άλωσιν και η έννοια αύτη περιωρίσθη ως είδομεν· και το όνομα έμεινεν ως δηλωτικόν του πρεσβεύοντος το ορθόδοξον δόγμα και υπαγομένου εις την δικαιοδοσίαν του οικουμενικού πατριάρχου.

Αν το ελληνικόν έθνος ήτο όμοιον προς τάλλα το ρωμαϊκόν κράτος αποτελούντα έθνη· αν δεν είχεν ιστορίαν ένδοξον, προγενεστέραν της ιδρύσεως του κράτους εκείνου, και ηδύνατο ν' απαρνηθή αυτήν, θα εθεώρει βεβαίως επαρκή την δόξαν ότι ανήκέ ποτε εις το μέγα και πανίσχυρον ρωμαϊκόν κράτος και τοσούτο μάλλον, καθ' όσον ήτο η ψύχη αυτού, εν πάσι πρωτοστατούν και το πάντα εν αυτώ ιθύνον. Τότε δε θα ωφείλομεν να λάβωμεν του κράτους εκείνου το όνομα, και να διατηρήσωμεν την προσηγορίαν του Ρωμιού, να ονομάσωμεν δε και την ημετέραν χώραν αντί Ελλάδος, Ρωμανίαν, ως ωνόμαζεν ο ελληνικός λαός κατά τους μέσους χρόνους την βυζαντινήν επικράτειαν.

Έχοντες δε την προτεραιότητα, θα ηναγκάζομεν τους Βλάχους και τους Μολδαυούς να ζητήσωσιν άλλο όνομα διά τας ενωθείσας ηγεμονίας των· διότι τα υφ' ημών εγκαταλειφθέντα ονόματα παρέλαβον ούτοι, ονομάσαντες την χώραν αυτών Ρωμανίαν (România), εαυτούς δε Ρωμαίους (Românǐ).

Αλλά το ελληνικόν έθνος ανακτήσαν το αληθές εθνικόν όνομά του, κατεδίκασε το επείσακτον όνομα του Ρωμιού, προσδώσαν εις αυτό ονειδιστικήν σημασίαν.

Νικ. Πολίτης, «Έλληνες ή Ρωμιοί;», εν Νικόλαος Πολίτης – Κωστής Παλαμάς, Έλληνες ή Ρωμιοί; Ο διάλογος μεταξύ δύο κορυφαίων στοχαστών για ένα διαχρονικό πρόβλημα (έκδ. Iwrite, Αθήνα 2020, σσ. 46-47, 51-52).