Σε ό,τι αφορά τον Νού, ο Πλωτίνος, στην 11η πραγματεία του, ετυμολογεί το «εστίν» του Νού από την «στάσιν» του τελευταίου προς τον γεννήτορά του (το Έν) προκειμένου να τον δεί. Έτσι, με το να σταθεί το «δεύτερο» και να δεί το «πρώτο», «ομού νούς γίγνεται και όν».
Στην 32η πραγματεία του, ο φιλόσοφος επανέρχεται στο ίδιο θέμα με μια επιπλέον διασάφηση. Το «όν», γράφει τώρα ο Πλωτίνος, κατά τη ρεύση του από τη δύναμη που αποτελεί το Έν, αντί να προχωρήσει μπροστά γύρισε πίσω προς την αρχή του και στάθηκε μέσα του («μεταστραφέν δε εις το είσω έστη»), γεγονός που το κατέστησε «ουσία και εστία απάντων».
*
Ο πλωτινικός Νούς είναι έτσι διακείμενος προς το Έν ώστε παραμένοντας ο ίδιος ένας να γνωρίζει μέσα του τον γεννήτορά του αλλά και να γνωρίζει τον εαυτό του χάρις σ' αυτό που τον γέννησε τέτοιον που είναι.
Ο Νούς βλέπει το Έν μέσα του γιατί είναι ο ίδιος μέσα στο Έν. «Αν θέλουμε να περιγράψουμε το τί πραγματικά συμβαίνει μ' ένα λογικό σχήμα», γράφει ο Πλωτίνος στην 49η πραγματεία του, «μπορούμε να δεχθούμε τον Νού κι όλα τα νοητά σαν μια ενέργεια που ρέει από το Έν, όπως το φώς από τον ήλιο, καθώς το Έν από την κορυφή του νοητού κόσμου βασιλεύει πάνω σ' αυτόν, αφού το Έν δεν διώχνει έξω από τον εαυτό του την επιφάνεια του Νού (…), αλλά τον φωτίζει ολόκληρο παραμένοντας αιωνίως στην κορυφή του. Έτσι ο Νούς δεν αποκόπτεται από το Έν ούτε πάλι ταυτίζεται μαζί του».
*
Το θέμα της Ψυχής που είναι όλη παντού το συναντάμε πάλι κατά την πλωτινική εξέταση των σχέσεων ψυχής-σώματος. Η Ψυχή, κατά τον Πλωτίνο, δεν είναι μόνο όλη σε όλα όσα αυτή εμψυχώνει, αλλά και όλη παντού στο κάθε επί μέρους εμψυχωμένο σώμα. Από τη θέση αυτή ο Πλωτίνος ασκεί κριτική τόσο στη στωϊκή θεωρία για την «κράση» των υλικών σωμάτων όσο και στην αριστοτελική προσέγγιση της ψυχής ως εντελέχειας του υλικού σώματος.
*
Γίνεται συνεπώς σαφές ότι ο Πλωτίνος με τις σχετικές ενολογικές του αναπτύξεις δίνει νέο νόημα στην παραδοσιακή κατηγορία του τρόπου. Ό,τι επιμένουμε στη μελέτη μας αυτή να αποκαλούμε «τρόπο» -όρο που δεν πρόκειται να συναντήσουμε στο πλωτινικό corpus– δεν είναι το σχετικό με κάτι αλλά το-εντελώς–άσχετο- παντού. Άσχετο είναι κατά τον Πλωτίνο το απολύτως ενικό και είναι, μάλιστα, τόσο πολύ άσχετο ώστε τα γεννήματά του να είναι πλήρως εξαρτημένα από αυτό.
Το πλωτινικό Έν δεν υπόκειται ούτε στην πλατωνικό-αριστοτελική κατηγορία της «ουσίας» ούτε στη στωική του «τι». Ούσία του Ενός είναι ο τρόπος μιας απόλυτης ενικότητας, όπως ουσία του Νού (αλλά και της Ψυχής), είναι ο τρόπος – ο Πλωτίνος θα έλεγε η ζωή– τού πολλαπλού. Το πλωτινικό Έν δεν είναι, όμως, ούτε ένα από τα πολλά επί μέρους κάπως.
Ως ο απόλυτος οντολογικός τρόπος, το αυτοενικό Έν αποτελεί την πηγή από την οποία αρδεύονται τα επί μέρους οντολογικά κάπως, ο Νούς και η Ψυχή.
Απ' όσα προηγήθηκαν γίνεται, έτσι, φανερό ότι η «ενολογία» του Πλωτίνου αποτελεί στην πραγματικότητα μια τροπολογία, η οποία, ως μια ιδιαίτερη απλώς μορφή ελληνικής οντολογίας, δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να θεωρηθεί πρόδρομος των υπαρξιστικών φιλοσοφιών του 20ου αι.
Γεώργιος Α. Λέκκας, Πλωτίνος. Προς μια Οντολογία του Τρόπου (έκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2009, σσ. 42, 43, 64, 74-75).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου