το παρόν ποδοπατεί το παρελθόν

Αν εξαιρέσει κανείς τα κελλιά για τα ζωντανά που κι αυτά ήταν ασβεστωμένα,
ποτέ δεν υπήρχαν στο νησί σπίτια και χωριά, αγροκατοικίες δηλαδή,
με γυμνούς πέτρινους τοίχους,
ασβεστώνονταν αυτοί πάντα εκεί όπου υπήρχαν.
Ο σοβάς ήταν με το χέρι, όχι με οδηγό, ώστε να ακολουθεί
τις διακυμάνσεις της πέτρας και να δημιουργείται εκείνο
το ανεπανάληπτο, το σχεδόν μεταφυσικό παιχνίδισμα
του φωτός και της σκιάς.*

Παρόλο που ήμουν ακόμα παιδί, σαν χτες θυμάμαι τον αγώνα της Καθημερινής και του περιοδικού της Εικόνες, όταν η ΔΕΗ φύτευε βάρβαρα τις κολόνες της στον κάτασπρο οικισμό κι όταν χτιζόταν ένα τριώροφο σπίτι δίπλα στην Παραπορτιανή προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Και μπορεί βέβαια ο αγώνας εκείνος να μην τελεσφόρησε κι η Παραπορτιανή, περίοπτη ώς τότε κορόνα σ' όλη τη Χώρα, να καπελώθηκε και να βούλιαξε, όμως υποψίασε τον κόσμο, πως κάτι γίνεται εδώ, κάπως πρέπει να προσέχομε και να μην καταστρέφομε συλλήβδην όλα τα παλιά με ελαφριά καρδιά.

[...] στην ανθρώπινη ιστορία, την προσωπική και την οικουμενική, «το παρόν έχει έναν τόσο τραχύ τρόπο να ποδοπατεί το παρελθόν» [H. James, Τα χαρτιά του Άσπερν]. Τώρα πια, για να δείς την «τρυπωμένη ψυχή» του νησιού που βγαίνει κάποτε μόνο χειμώνα και σεργιανά, πρέπει νά 'σαι ή αλαφροήσκιωτος σαλός ή εξαιρετικά ευλαβής.

Στην παράδοση πάντοτε ενυπάρχει πολύς μοντερνισμός, φτάνει να έχει κανείς ευαίσθητες κεραίες για να τον εντοπίσει και να τον αξιοποιήσει. Το είπε, άλλωστε, τόσο ωραία πολλά χρόνια πριν ο Φρίσλανδερ - για να τον ξαναμνημονεύσω: «Η πρωταρχική δύναμη ήταν το γνήσιο και αχάλαστο ένστικτο του λαϊκού τεχνίτη... Νομίζω πως δε φτάνει να ψάχνουμε σ' άλλους μόνο τόπους για μοντερνισμό, αλλά πως έχει μεγάλη σημασία το να γνωρίζουμε τις εξαιρετικές παρορμήσεις που δίνει η ελληνική παράδοση. Αυτό δε θα πεί πως πρέπει να χτίζουμε σπίτια στο στιλ των αρχαίων ναών...» [Οι περιστεριώνες της Μυκόνου].

Ο λαϊκός μάστορας δεν έμεινε αιχμάλωτος, γαντζωμένος στην παράδοση, αλλά την εξέλιξε, την ερμήνευσε πλατύτερα και δημιούργησε, πολύ πριν από την καινούργια εποχή, το μοντέρνο με τρόπο ελληνικό. Με σεβασμό στις γραμμές τού τοπίου, με γνώση των υλικών του που τα έβρισκε δίπλα του, αλλά και με τολμηρότητα, με μέτρο και με χάρη. Κάπως έτσι, με το ίδιο λιτό και τολμηρό πνεύμα πρέπει να δούλευαν και οι τεχνίτες των κυκλαδικών ειδωλίων κοντά πέντε χιλιάδες χρόνια πριν. [...]

Παναγιώτης Κουσαθανάς, Παραμιλητά (τ. Ε΄, Ίνδικτος 2021, σσ. 28, 29, πρβλ. και την σημαίνουσα συνέχεια στην επόμενη σελίδα). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 31-32).