και άλλες παγίδες

Ό,τι αφήσαμε πίσω μας το ξαναβρίσκομε μπροστά μας.
Γιατί το παρελθόν ποτέ δεν καταργείται,
μόνο φουσκώνει κύματα κύματα, για να βγάλει φύκια,
σπασμένα ξύλα (κάποτε και ναυαγούς)...*

Η Ξυλόκατα και άλλες παγίδες είναι ο τίτλος ενός από τα βιβλία σας. Για εσάς τί είναι παγίδα;

Μια μεγάλη παγίδα θεωρείται από τους ανθρώπους ο χρόνος που περνάει και ο θάνατος που αναπότρεπτα έρχεται. Η ίδια η ζωή μπορεί να γίνει παγίδα για κάποιους από εμάς. Το να μην μπορείς να κατανοήσεις έστω κάτι ελάχιστο από το νόημά της, το να έρχεσαι και να φεύγεις χωρίς να έχεις καταλάβει τίποτα από την ουσία της είναι σαν να πέφτεις μέσα στην παγίδα της Ξυλόκατας που περιγράφω στο ομώνυμο βιβλίο. Αλλά η μεγαλύτερη παγίδα για τον άνθρωπο νομίζω είναι να έρχεται στη ζωή καλύτερος και να φεύγει χειρότερος. Αυτό δα το τελευταίο κι αν είναι παγίδα.

*

Ο Φιλόστρατος αναρωτιέται αν ποτέ θ' αξιωθεί κι αυτός το τέλος της σαυράδας από φυσικό θάνατο το κουφάρι της ηλιόπληκτο πάνω στον βράχο και δυό τρύπες στη θέση των ματιών

*

Η «πρωταρχική δύναμη» του καλλιτέχνη που έφτιαξε το αρχιτεκτονικό θαύμα της Μύκονος, λέει ένας από τους παλιούς φίλους της, «ήταν το γνήσιο και αχάλαστο ένστικτο του λαϊκού τεχνίτη». [Κ. Φρισλάνδερ, Οι περιστεριώνες της Μυκόνου, 1933]. Γαντζωμένος στην παράδοση, την εξέλιξε, την ερμήνευσε πλατύτερα και δημιούργησε, πολύ πριν από την καινούργια τέχνη, το μοντέρνο με τρόπο ελληνικό.

Με σεβασμό στις γραμμές του τοπίου, με γνώση των υλικών του, αλλά και με τολμηρότητα, με μέτρο και με χάρη. Κάπως έτσι, με το ίδιο λιτό και τολμηρό πνεύμα πρέπει να δούλευαν και οι τεχνίτες των κυκλαδικών ειδωλίων πέντε χιλιάδες χρόνια πριν, σ' ένα αδιάκοπο δούναι και λαβείν, ένα αρμονικό ραπόρτο με την υπάρχουσα τότε παράδοση.

Ποιές είναι οι μαγικές οδηγίες που πρέπει να ακολουθήσει κανείς ώστε να πεί ότι σεβάστηκε αρχιτεκτονικά τον τόπο;

Πρώτα-πρώτα, ο μικρός όγκος, οι όροφοι, το πολύ δύο, και το παραδοσιακό καμαρί [βοηθητικό δωμάτιο] στο δώμα εντός της Χώρας, ένας όροφος στην ενδοχώρα. Το σπάσιμο των ταρατσών σε ανισοϋψή επίπεδα που θα απολήγουν σε στρογγυλεμένα ή ίσια σαμάρια [περιμετρικό, στρογγυλεμένο ή ευθύ αντιανεμικό υπερύψωμα κτιστό στην ταράτσα] για πρακτικούς και για αισθητικούς λόγους. Η τοποθέτηση των όγκων όχι στην ίδια ευθεία - τα σχήματα Γ και Π, καθώς και οι παραλλαγές τους είναι τα πιο συνηθισμένα. Η λελογισμένη χρήση των καμπυλών και των γωνιών για να μη γίνεται γλυκερό ή σκληρό το κτίσμα. Η κατάργηση των εξεζητημένων αναλημματικών και αντιανεμικών τοίχων αλά Παραπορτιανή (!) και των ψεύτικων καμαρών. Το μετρημένο λοξό κατέβασμα των τοίχων προς το έδαφος ώστε να φαίνεται πως το χτίσμα φυτρώνει σαν χιλιόχρονο δέντρο και όχι πως έχει βίαια καρφωθεί κάτω σαν πυραυλική ρουκέτα έτοιμη να εκτοξευθεί. Οι σμιλεμένες γωνιές, τα ανοίγματα των κουφωμάτων, το στιβαρό χτίσιμο της σκάλας με άσπρα «κούτελα» για να ελαφρώνει το βάρος της και με χοντρό μπάλο [βοηθητικό, συν. ξύλινο, επίμηκες στήριγμα για την άνοδο των σκαλοπατιών προς και από το μπαλκόνι] για να εμπνέει εμπιστοσύνη σ' όποιον την ανεβοκατεβαίνει. Τέλος, τα σαμάρια και οι κάπασοι [καπνοδόχοι] στο δώμα, τα μπεζούλια [πεζούλι, χτιστό, συν. ομαδικό κάθισμα] στις αυλές και τ' αυλιδάκια, τα μπουντιά [μπαλκόνια] και μπαλκονάκια στις προσόψεις και στα πισινά των σπιτιών της Χώρας, οι κάναλοι [υδρορροές] ...

Πάντα ήταν διακριτική η παρουσία των σπιτιών στο πετρώδες έδαφος της ενδοχώρας του νησιού, λες κι αυτά ήθελαν να κρυφτούν μέσα στο χαρίεν τοπίο της. Κουρνιασμένα στα βράχια με γνώμονα μιαν ευρηματική οικονομία χώνευαν κυριολεκτικά μέσα τους.

Παρόλο που σε παλιότερους καιρούς είχαν γίνει επισκευές και επεκτάσεις
της εκκλησιάς, εκείνοι οι αγνοί κι αχάλαστοι άνθρωποι,
οδηγημένοι από την αγραμματοσύνη και τον σεβασμό τους και μόνο,
είχαν αφήσει απείραχτο το ιερό με τις εξαίσιες τοιχογραφίες του
και δεν είχαν βαλθεί ανταγωνιστικά να «στολίσουν» το ταπεινό εκκλησιδάκι
βαρυφορτώνοντάς το με ψεύτικα ποικίλματα, αλλά το άφησαν έτσι,
ώστε μέσα του να κατοικεί ο Θεός και το Πνεύμα.**

Παναγιώτης Κουσαθανάς, Παραμιλητά (τ. Ε΄, έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2021, σσ. 318, 128, 103-104, 640, 659, 649, 640, 641, 640). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 309). Το ακροτελεύτιο ομοίως (ό.π., σ. 111), προκειμένου για την Παναγιά του Κουζή, στα Καστελλάκια.-