ήταν μέτρια στο ανάστημα

Ήταν μέτρια στο ανάστημα, μελαχρινή, μια ιδέα παχουλή, με γυαλιά. Δεν ήταν αυτή που κάποιος θα την έλεγε ωραία, διέθετε όμως μιαν απροσδιόριστη γοητεία και όταν περπατούσε πάνω-κάτω στο αναγνωστήριο ή ανέβαινε στη σκάλα για να κατεβάσει κάποιο βιβλίο το έκανε με αίσθημα βεβαιότητας, επιβολής και κυριαρχίας.

Το σημαντικότερο όμως ήταν άλλο. Η κοπέλα εκείνη άστραφτε από καθαριότητα. Το ένιωθες. Μοσκοβολούσε σαπούνι. Και αν τύχαινε και περνούσε κοντά σου αισθανόσουν την αδιόρατη κολόνια που φορούσε, ωσάν απαλό ανεπαίσθητο άρωμα μήλου.

Είχε επιβληθεί επάνω μου από τη στιγμή που άρχισα να μελετώ τους ποιητές της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής. Συνέχισε να μού επιβάλλεται και με τους πεζογράφους της Γενιάς του 1880. Στο αιρετικό Ταξίδι του Ψυχάρη είχα πια παραδοθεί.

Την ημέρα λοιπόν εκείνη, απορροφημένος καθώς ήμουν στη μελέτη μου, δεν αντιλήφθηκα πως η ώρα ήταν κιόλας περασμένη και πως οι μόνοι που βρίσκονταν στο κακοφωτισμένο σπουδαστήριο ήμουν εγώ και η βοηθός. [...]

Από το διήγημα, Τελχίνες Σήτες Βίβλων

*

[...] Η Όλγα μίλησε τότε και ο κύριος Χάρης ένιωσε μιαν ανεπαίσθητη αλλαγή στον τόνο της φωνής της. Νομίζω πως μού μιλά με κάποια επιβολή, σκέφτηκε αλλά δεν είχε χρόνο να σκεφθεί περισσότερα. Μπορείς τώρα να σηκωθείς, Χάρη, τού είπε, μιλώντας του στον ενικό. Μπορείς τώρα, αν θέλεις, να σηκώθεις και να περπατήσεις ώς το δρόμο. Με κλειστά μάτια. [...]

[...] τί σε νοιάζει αν είναι σκοτάδι ή όχι; Γιατί δεν δοκιμάζεις απόψε κάτι διαφορετικό; Δεν έχει ενδιαφέρον να περπατάμε κάθε βράδυ τον ίδιο δρόμο. Εκείνος ρώτησε: Τί διαφορετικό; Διαφορετικό, είπε η Όλγα. Άλλαξε δρόμο. Δεξιά, αριστερά, πάνω, κάτω. Καλό δρόμο, κακό δρόμο. Όπου θες. Κλείσε τα μάτια σου και άφησε να σε οδηγήσουν τα μικρά σήματα του εγκεφάλου σου.

Ο κύριος Χάρης αισθάνεται πως όλη η τάξη και η πειθαρχία μιάς ζωής έχουν χαθεί. Νιώθει την αναπνοή της Όλγας δίπλα του. Μυρίζει το σκοτεινό άρωμα και αισθάνεται ναρκωμένος. Ίσως να φταίει και το κρασί. Έχει κλείσει τα μάτια του και προσπαθεί να συγκεντρωθεί. Είναι δύσκολο να συγκεντρωθώ εδώ πέρα. Δεν βλέπω τίποτε μέσα στα πυκνά πεύκα. Η Όλγα φυσά τον καπνό μπροστά της. Γιατί δεν ανεβαίνεις σε ένα πεύκο; λέει. Μπορείς να ανέβεις σε ένα πεύκο. Από κεί θα δείς καλύτερα. [...]

Από το διήγημα, Νυχτερινές πτήσεις του κυρίου Χάρη

Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Τρία απρόσεκτα διηγήματα (έκδ. Άγρα, Αθήνα 2012, σσ. 50-51, 80, 88-89). -Το δεύτερο διήγημα με μια δόση ισχυρού υπαινιγμού συμβάντων εκ των Βακχών, φυσικά!

ο Πλούτωνας από παλιά γνωστός

η τόση μαθητεία σου στο φώς
σού δίνει το προνόμιο
με τον χαμό να παζαρέψεις.*

Άλκηστις

Μ.Ε.Θ. όπως μεθόριος

Η σιωπή απόλυτη μέσα στον θάλαμο
επόπτευε ο Πλούτωνας από το διπλανό κρεβάτι.
Τί ώρα είναι; αναρωτήθηκα,
τί μέρα νά 'ναι;
πώς βρέθηκα εδώ, τί καρτερώ;
και οι σκιές που περιφέρονται - σκιές του Άδη;

[...]

Και συλλαβίζω ειδύλλιο, λατρεία, δειλινό και σιγαλιά
προσήλυτος, ιλάσκομαι, κλαυθμός και παραπλέω
όλες με σύμφωνα υγρά
το σπίτι πλημμυρίζει ο Ευφράτης
και χάνεσαι·
σε πιάνω απ' τα μαλλιά για να σε σώσω.

Ο ύπνος βύθιος εσύ και τ' όνειρο περνάτε εμπρός μου.

Στο προσκεφάλι ακουμπάς παίρνεις τις λέξεις
είμαι η Άλκηστις, μού ψιθυρίζεις,
ο Πλούτωνας από παλιά γνωστός
όταν στον τύμβο μου ο Ηρακλής τού έστησε καρτέρι
[...]

*

Δεν είναι ο θάνατός μου παίξε-γέλασε
ούτε σύμπτωμα απλό επιδημίας.
Αγώνας είναι ολόκληρης ζωής
το έπαθλο κούρσας καθαρόαιμων αλόγων
και στο χαρίζω απλόχερα, να υπερηφανεύεσαι, να λες
-τα κέρδη μου!
και να αποχωρείς.

*

Κυρώνει η φυγή κάποιο επέκεινα
η χειραψία θεϊκή με τη σιωπή
επίσημα διαπιστεύτηκες μες στο σκοτάδι·
αποκηρύσσουμε το φώς με τη σειρά του ο καθένας
κι είναι η σκόνη σου νέα αστροφεγγιά

ένιωσα
ένα χέρι απαλά στον ώμο να με ακουμπάει
Κι ευθύς πυρίκαυστος αλαλαγμός ξεχειλίζει,
πάνω μου εφάπτεται παράδεισος
αυτός που ευχόμουνα να συνορεύω **

Στέλιος Μαφρέδας, Βήμα πριν (έκδ. Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2021, σκόρπιοι στίχοι από τις σσ. 9, 20, 23). - Το αρχικό motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 25) και η κατακλείδα από το ποίημα «Χέρι στον ώμο» (ό.π., σ. 13).

ποιητική

Πιάσε το ΠΡΕΠΕΙ από το ιώτα και γδάρε το ίσαμε το πί.
Οδυσσέας Ελύτης: Ο μικρός ναυτίλος
«Και με φώς και με θάνατον, 3» *

Την ιθαγένεια των στίχων
απ' την αρχή σού παραχώρησα
σε κάθε σχήμα λόγου μου να κατοικείς
Ελεύθερη να τριγυρνάς μέσα στις λέξεις
να είσαι αυτάρκης μες στη χάρη σου
με λαμπριάτικη χαρά να βγαίνεις απ' το ποίημα.

[...]

Κανόνες να εφεύρω πώς
έτσι που στέκομαι με λέξεις παρά πόδα
ν' αλλάζω τη σειρά στα λόγια σου και να μεταμορφώνω
όσα αθώα από τα χείλη σου γλιστρούν και με καρφώνουν;

*

Κιόλας η στέρηση δείχνει τα σημάδια
σκυφτός στους δρόμους περπατώ

απέναντι και πλάι μονάχα η σκιά μου·
λείπει ο οίστρος η θωριά
η ασημόπετρα να δοκιμάζω πάνω της τις αντοχές μου.

*

Η διαπίστευσή σου έρωτας αρχαγγελικός
έρωτας πριν την πτώση
με παραμέτρους και τιμές πέρα από τα όρια του μύθου.

Τί κι αν δηλώνω ποιητής,
λέξεις γι' αυτόν τον έρωτα δεν έχω.
Λέξεις άχραντες κι άλλες κρυφές του ονείρου
να πώ αν ήταν προπομποί τα βλέμματα της έκστασης
το ρίγος της μανίας η αρχή και της ανθοφορίας.

*

Λίγο σε ξέρω
ολόκληρη δεν μού αποκαλύφθηκες ποτέ
στις σκοτεινές πλευρές σου μυσταγωγός δεν ήρθα.
Συμπεριφέρομαι όπως το θέλησες
φίλο καλό με λες ή ταπεινό σου δούλο.

*

Δέντρο μαρκαρισμένο για κοπή και ας ανθίζει ακόμη.

Ήμουν λοιπόν στην Τέχνη ένας παρείσακτος
ένας εφήμερος εραστής, αγνοημένος
απόκληρος της ηδονής - ψυχή μες στο σωρό.
Κι αν κάτι με λυπεί είναι γιατί
δεν φάνηκε η φωτιά πιο πέρα απ' την αυλή μου,
στην εκστρατεία μου οι σύντροφοι λιγοστοί
ο μονοσάνδαλος εγώ, στις όχθες του Αχέροντα γυρίζω.

Στέλιος Μαφρέδας, Βήμα πριν (έκδ. Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2021, σκόρπιοι στίχοι από τις σσ. 29, 31, 33, 34, 39).

*

Γιατί στην τέχνη δεν υπάρχει δημοκρατία·
το πολίτευμα της πόλεως των τεχνών και των ιδεών είναι αριστοκρατικό.
Η δημοκρατία του χρόνου,
δηλαδή η αξίωση ότι στους ποιητές μιας εποχής τούς ανήκει η εποχή τους,
δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση.**

-----
* Το motto από τον ίδιο επιλεγμένο στο πρώτο παράθεμα με τίτλο «Ποιητική 6».
** Η κατακλείδα όμως εκ του Κώστα Βούλγαρη, Η δικιά μας Ελένη. Ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης (έκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2022, σ. 459).

η γής αγκομαχά για να γεννήσει

«Η γής αγκομαχά για να γεννήσει
φύτρα της κόλασης» *

«Είναι βροχή που χτυπά στο παράθυρο;
Είναι αγέρας που τραντάζει την πόρτα;» **

[...] Μα σκέψου, Θωμά, σκέψου τη δόξα μετά θάνατο.
Όταν πεθάνει ο βασιλιάς, έρχεται άλλος βασιλιάς,
Κι ένας άλλος βασιλιάς είναι άλλη βασιλεία.
Ο βασιλιάς ξεχνιέται σαν έρχεται άλλος:
Ο Άγιος και ο Μάρτυρας κυβερνούν απ' τον τάφο.
Σκέψου, Θωμά, σκέψου τους εχθρούς εξουθενωμένους,
Να σέρνουνται με συντριβή, τρομαγμένοι από έναν ίσκιο·
Σκέψου τους προσκυνητές, ορθούς κατά σειρά
Μπρος στη λειψανιθήκη που αστράφτει από διαμαντικά,
Από γενεά σε γενεά γονατιστούς παρακαλώντας·
Σκέψου τα θαύματα, με τη χάρη του Θεού,
Σκέψου τους εχθρούς σου, κάπου αλλού.

*

Ένα Χριστιανικό μαρτύριο δεν είναι τυχαίο πράγμα· οι Άγιοι δε γίνουνται στην τύχη. Ένα Χριστιανικό μαρτύριο δεν είναι ακόμη το αποτέλεσμα της βούλησης ενός ανθρώπου να γίνει Άγιος, όπως ένας άνθρωπος με τη θέληση και την προσπάθεια μπορεί να γίνει κυβερνήτης ανθρώπων. Ο μαρτυρικός θάνατος είναι πάντα βουλή Θεού, είναι σημείο της αγάπης Του [...].

*

σημ. [...] Ο Θωμάς αγιοποιήθηκε στα 1173 [μόλις στο τρίτο χρόνο από την αδόκητο θανή του] από τον Πάπα Αλέξανδρο. Η εορτή του στις 7 Ιουλίου. Ο τάφος του ήταν από τα πιο περίφημα προσκυνήματα της δυτικής Χριστιανοσύνης. Ο ίδιος ο βασιλιάς Ερρίκος Β' πήγε και τον προσκύνησε εν-μετανοία. Ο τάφος αυτός καταστράφηκε κατά διαταγή του Ερρίκου Η' στα 1538.

Τα λάφυρά του, λέει ο χρονογράφος, σε χρυσάφι και πολύτιμες πέτρες, γέμισαν δυό μεγάλες κασέλες, τόσο βαριές, που η καθεμιά χρειάστηκε έξι-εφτά ανθρώπους για να τη βγάλουν από την εκκλησία.

Το περιστατικό το αναφέρει και ο Κερκυραίος Νίκανδρος Νούκιος, ο πρώτος Έλληνας των συγχρόνων καιρών που μάς άφησε σημάδια του ταξιδιού του στην Αγγλία. Μάς διηγείται:

«Ο μεν ουν Ενρίκος, ως τοις ανέκαθεν βασιλεύσι διάδοχος γενόμενος, τίσιν ως αποστάτην κατεδίκασε και αλάστορα της πατρίδος τον Θωμάν. Την γαρ σορόν των τούτου λειψάνων πυρί παραδούναι εκέλευσεν. Όθεν οι προς τούτο τεταγμένοι ταχέως το προσταχθέν απεπλήρουν. Ην μεν ουν οράν τα ποτέ μεν ως αγίου τιμώμενα λείψανα και εκθειαζόμενα, διά της λεωφόρου συρόμενά τε και θεατριζόμενα και μεθ' απάσης ως ειπείν ύβρεως ελαυνόμενα και εν μέση τη πόλει πυρί παραδιδόμενα και αποτεφρούμενα· την δε σποδόν τηλεβόλω τιθέντες τω αέρι παρέπεμπον».
[Αποδημίαι, Β΄55 - πρβλ. και Δοκιμές, Β΄, σελ. 100 κ.εξ.].

Ο Νίκανδρος πρέπει ν' άκουσε το γεγονός οχτώ περίπου χρόνια αργότερα· δεν ξέρω πόση είναι η γραφικότητα που προσθέτει σ' αυτό το ιστορικό. Πάντως δεν υπάρχει αγγλική μαρτυρία για την ανατίναξη της σποδού του Θωμά με τηλεβόλο.

Θ.Σ. Έλιοτ, Φονικό στην Εκκλησιά (μτφρ. Γ. Σεφέρης, έκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1974, σσ. 48: ο Τέταρτος Πειρασμός προς τον Θωμά, 64: από το χριστουγεννιάτικο κήρυγμα του 1170 του Θωμά Μπέκετ, και σημ. σσ. 114-115). -Τα motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 52, μιλάει ο Χορός & σ. 54, όπου μιλούν οι Πειρασμοί).

πειθαρχώ στη φωνή σου

σε κάμινο πυρώνομαι μα νιώθω δροσοβόλο
την ανάσα σου, από πρωίας έως εσπέρας *

Λέξεις σπέρνεις μέσα μου με το δικό σου στυλ

φυτρώνει ποίημα που σού είχα τάξει από καιρό.
Βγαίνω από την απομόνωση και τη σκιά θανάτου
ευεργεσία η φωνή - λόγος υπέρ του αδυνάτου.

*

[...]
διάλεκτο θανάτου να μιλώ, στο στήθος βέλος
να καρφώνεται η λέξη που παλιά σε γιάτρεψε.

Προσήλωση σε όραμα ο λόγος κι αγώνας μυστικός
στα έγκατα αγγίζει την Εκάτη

κι από πυρσούς να παίρνει φώς.

*

Απέναντί σου έχει αναλάβει οφειλή
να είσαι η άλλη ωραία Ελένη.
Πόση οικειότητα στα λόγια σας, τί συμμετρία!
Ένσαρκη θα σε δεχτεί τούτη τη φορά η Τροία.

*

[...]
-το ίδιο άστεγος κι εγώ
με τους μοιραίους της οδού Σταδίου.

16/3/2016

*

Ναυσικά

[...]
Θλιμμένη στρέφει το βλέμμα της αλλού
τρέμει από τον πόθο σύγκορμη κι αναστενάζει.
Κενή μένει η θέση της καταμεσής της σάλας
στον Οδυσσέα λάφυρο αφήνει τη ματιά
κρατάει φυλαχτό αυτή τα πρότερά του λόγια

τα λόγια της υπόσχεσης για την αθανασία.

Στέλιος Μαφρέδας, Βήμα πριν (έκδ. Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2021, σκόρπιοι στίχοι από τις σσ. 43, 45, 51, 55, 59). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 44).

στη γέρικη φτελιά

Τρως, τα καταπίνεις τα φωνήεντα
το ένα μετά το άλλο -
τόση όρεξη για την αλήθεια
δεν θα μείνει τίποτα στο τέλος.*

ΠΡΟΑΥΛΙΣΜΑ

Από τα μεσάνυχτα ως τις τέσσερις το πρωί
δεν κουνιέται φύλλο συνήθως τέτοια ώρα
χειμώνα καλοκαίρι
έτσι νομίζουν οι νεοσύλλεκτοι της βάρδιας
γιατί κανείς δεν τούς είπε
γιατί κανείς δεν ξέρει
ότι τότε ακριβώς, κάπου εκεί κοντά
θα ξεσπάσει θύελλα κι αντάρα
έρχεται, λέει το πρωί, ο κορυδαλλός
να συντρίψει τα έργα των τρελών ανθρώπων
λέει η τρίλια τρελή από πάθημα
διότι εκεί που δείχνουν όλα ατιμώρητα
όλο αυθάδεια κι υπερηφάνεια φούσκα
εκεί χτυπάει δυνατά η καρδιά
η οργή του αδικημένου.

*

ΧΑΡΤΦΟΡΝΤ, ΚΟΝΕΤΙΚΑΤ

Το προχωρημένο φθινόπωρο
η γαλάζια πικέα βλέπει πάλι το ίδιο όνειρο
και δεν ξαφνιάζεται
οι φωνές των παιδιών
καθώς μπαίνουν επιτέλους στο σπίτι
οι κρανιές, τα λιόπρινα να επιμένουν
να γνέφουν φόβο
η εύθραυστη ωραιότητα τής σχεδόν γυμνής σημύδας
ν' αποθεώνεται αργά αλλά με νόημα ως μουσική
ενώ καθώς απλώνεται η άσφαλτη νύχτα
εκμαγεία απλώνονται στο πρόσωπό μου
λες και με ξέρουν από παλιά
όλα αυτά τα δέντρα τα φυτά ο αέρας
χάρτης τ' ουρανού ν' αυξάνει συνεχώς το μέτωπό μου
υπερυψωμένα όλα τώρα
αρχαία τελετή
η φλύαρη κίσσα εξηγεί εξηγεί
μάρτυρες αψευδείς οι τρίλιες της
ακούω Χόθορν Ουίτμαν Μέλβιλ

*

ΣΤΗ ΓΕΡΙΚΗ ΦΤΕΛΙΑ

έκαναν κι εφέτος οι συκοφάγοι τις φωλιές τους
πάντα καλά κρυμμένες, γεμάτες ζωή
σηκώνουν το βάρος του κόσμου
εδώ βλέπουμε το χθες να επιστρέφει ανανεωμένο
σαν ένας έφηβος:
είμαστε σίγουροι, τού δόθηκε όλο το φως
χωρίς να κοπιάσει καθόλου.

Μα κι άλλα πουλιά, επώνυμα
θα πρέπει να φωλιάζουν εδώ,
τ' ακούμε, πολλά κι όμως ξεχωρίζει ο κάθε πόθος
η σοφία της λαχτάρας τους
τη νύχτα γέρνει πάνω τους ο άγριος χρόνος
αλλά μια διδασκαλία σωτηρίας και διαφυγής
θα είναι και πάλι ο τρόπος.

Το πρωί, καθώς βγαίνει ο ήλιος
νιώθεται η ορμή
η δικαιοσύνη της τρίλιας.

*

ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

Ο σκύλος επιστρέφει πάντα στον εμετό του
ακριβολογεί κι αυτή τη φορά η Βίβλος
όπως ακριβώς κι εμείς δεν ξεχνάμε
κι επιστρέφουμε πάντα στις πληγές που μας άνοιξαν,
όχι για να τις καθαρίσουμε
αλλά για να τις κάνουμε ακόμα βαθύτερες.

Ηλιόλουστο πρωινό Οκτωβρίου
μια ηλικιωμένη, καλοντυμένη βαδίζει αργά
πλησιάζει το καφενείο της γειτονιάς
απευθύνεται σ΄ έναν προφανώς γνωστό της
ηλικιωμένο επίσης
«Δεν ξέρω αν θα φτάσω σήμερα στο ταχυδρομείο»
τού λέει χωρίς να σταματήσει
εκείνος αμίλητος κοιτάζει αλλού.**

Γιώργος Βέης από την συλλογή Βράχια (έκδ. Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 2020). Ποιήματα γραμμένα τον Γενάρη του 2016, ενώ στα δύο motto ποιήματα Οκτωβρίου 2016.

πες μου πού πήγε ο Αύγουστος με τα καμπαναριά του

[...] Έξω αόριστος θόρυβος, μέσα η οριστική σιωπή.
Η καραντίνα είναι κατάσταση φυσιολογική.
Εκτυλίσσεται διά βίου σε τετράγωνο χώρο.
Συνήθως από ξύλο. Από την κούνια στην κάσα,
από το λίκνο στο κιβούρι, από τα γεννοφάσκια στα λαζαρώματα,
από τα σπάργανα στο μνημούρι.
Και το ταβάνι γίνεται πλάκα. Πάντα μάς έκρυβε τον ουρανό.
[...]
Βάλτερ Πούχνερ, Η Καραντίνα, δημοσιευμ. Περί ου, 25.04.2020 *

Και πόσο πονά και τον συνθλίβει η αίσθηση ότι στην πραγματικότητα ο καθένας «μόνος του πορεύεται στα σκοτεινά», όσο κι αν στον έρωτά μάς ξεγελά συνήθως η υπόσχεση του «αδιαχώριστου» και του «για πάντα μαζί!». Μήπως όμως αυτές οι σκέψεις προέρχονται από απελπισία, από έλλειψη, από την πραγματική απουσία του άλλου; Γιατί, αν ζώντας δίπλα στο αγαπημένο πρόσωπο, υπάρχει συχνά η αίσθηση της μοναξιάς, τότε πόσο μεγαλύτερη γίνεται αυτή η αίσθηση με την απώλειά του;

Επομένως, δεν μένει τίποτε άλλο, τίποτε πιο ρεαλιστικό, από το να συμφιλιωθεί κανείς με την απώλεια -άλλωστε πεπερασμένα όντα είμαστε όλοι- και τη μοναξιά. Αν μπορούσε να εφαρμόσει στη ζωή της την προτροπή του Σείκιλου, που γύρω στα 200 π.Χ. έγραψε το τραγούδι, «Όσον ζης φαίνου! / Μηδέν όλως συ λυπού / Προς ολίγον έστι το ζην / Το τέλος ο χρόνος απαιτεί» («Όσο ζείς λάμπε! / Καθόλου να μη λυπάσαι / Για λίγο διαρκεί η ζωή / Ο χρόνος απαιτεί την πληρωμή του»), τότε μπορεί να αισθανόταν καλύτερα.

*

Ποια θάλασσα

Πες μου πού πήγε ο Αύγουστος με τα καμπαναριά του
Το γέλιο σου που γέμιζε το σπίτι μας βροχή
Τώρα μάς δίνει ο άνεμος γυμνή την αγκαλιά του
Ώ πρόσωπο που σκέπασε με μάρμαρο τη γή
[...]
Ακουμπισμένες δυο εποχές η μια κοντά στην άλλη
Ώ πρόσωπο που φώτισε μια μακρινή αστραπή
Ποια θάλασσα ποια θάλασσα θά 'ναι αρκετά μεγάλη
Για να χωρέσει τον καημό που μάζεψ' η ψυχή;

Νάνος Βαλαωρίτης

Ελένη Λόππα, Μωβ (έκδ. ΑΩ, Αθήνα 2021, σσ. 166-167). - Στο motto παράθεμα εκ της ιδίας (ό.π., σ. 54). Ομοίως και το ποίημα στην κατακλείδα (ό.π., σ. 134).

στην άμμο να γράφει το μάθημά του

Ο Θεός σχωρέσ' το δάσκαλο τον Καμπούρη.
Χαλάλι το ραβδί που τού 'δωκενε, γιατί αλλιώς ο γυιός σου
θα πολέμαν' ακόμα στην άμμο να γράφει το μάθημά του!*

Είχε κρεμάσει μιαν ανελέτα (μαργαριτάρι) στ' αφτί του αλά Ναπολιτάνα,
και χαμηλά στο χέρι του είχε σταμπάρει μια γοργόνα
- αλλά παλληκαρίσια.*

Ήταν η εποχή που τη θάλασσα δεν είχαν ταράξει οι τροχοί των ατμοπλοίων και που απειράριθμα τα ελληνικά ιστιοφόρα αντιμετώπιζαν τις ιδιοτροπίες και τους θυμούς του Ποσειδώνα φέρνοντας μαζί με τ' άλλα αγαθά και τον χαιρετισμό της σκλάβας μητέρας-πατρίδας στα διασπαρμένα στις ακτές της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου παιδιά της.

Η γεωγραφική θέση της Μυκόνου είναι γνωστή. Το νησί βρίσκεται ακριβώς απέναντι του όρους της Τήνου, που η παραστατική φαντασία των αρχαίων προγόνων μας είχε τοποθετήσει το κράτος του θεού των ανέμων Αιόλου. Και ο Αίολος εκεί επάνω σπανίως ησύχαζε. Τις περισσότερες ημέρες έχοντας ολάνοιχτο τον ασκό του ξεσήκωνε τη θάλασσα τού ανάμεσα Τήνου και Μυκόνου στενού, μέσα από όπου έπρεπε να διαβούν τόσα και τόσα από τα κατευθυνόμενα προς βορράν πλοία, σε λυσσωδώς αφρίζοντα, ορμητικά κύματα, έτοιμα να καταβροχθίσουν τον τολμηρό, που αψηφώντας τη μανία των θα αποκοτούσε να τ' αντιμετωπίσει.

Και οι συνετοί θαλασσοπόροι προσορμίζονταν έτσι στο απάνεμο ακρωτήρι της Μυκόνου Τούρλος, περιμένοντας το ξεθύμασμα των οργισμένων στοιχείων, για να συνεχίσουν το ταξίδι των. Ο Αίολος όμως, έχοντας φαίνεται κι άλλες φροντίδες, λησμονούσε πολλές φορές να περιμαζέψει εγκαίρως στον ασκό του τους εξαπολυμένους ανέμους του και ιδίως τον προσφιλέστερό του, τον Βοριά, και οι ποντοπόροι για πολλές εβδομάδες, κάποτε δε και μήνες, παραμένανε προστατευμένοι κάτω από τη σκέπη του Τούρλου μην μπορώντας ή μην τολμώντας ν' ανοιχτούν στο μαινόμενο πέλαγος. Και διασκέδαζαν την ανίαν της αιχμαλωσίας των θύοντας άφθονα στον Βακχό μαζί με τους ντόπιους συναδέλφους των και τραγουδώντας μ' αυτούς [...]

«Κι επειδή αλε'άδα που μόνο να την αρμέ'εις χωρίς ποτέ να την ταΐζεις δεν υπάρχει ούτε στα παραμύθια».**

*

στις ρύμες σου χορεύοντας περιπλανιέμαι
εδώ όπου ο πόνος αμίλητος
και η ομορφιά λαιμητόμος
[...]
Αν ζύγιζες τη θάλασσα που αδειάζω
αν συλλογιόσουν πόσων συμπτώσεων κατάληξη
είναι η βροχή***

ας μείνει η πέτρα της ξερολιθιάς
να κελαηδά ο σκορδιαλλός
να αλαφρώνει τον άνθρωπο δεν το μπορεί το βάρος...***

Παναγιώτης Κουσαθανάς, Παραμιλητά (τ. Ε΄, έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2021, σ. 386).

-----
* Tα δύο αρχικά motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 394, 395).
** Αλλά κι η πρώτη κατακλείδα (ό.π., σ. 165).
*** Ενώ στα δυό ακροτελεύτια και πάλι στίχοι Π.Κ. από την συλλογή Ο Αντιχνούμενος (ό.π., σσ. 201 & 182) & ήδη στον τόμο με Τα ποιήματα και τέσσερεις αναπλάσεις (έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2011, σσ. 190, 216).

έμφυλες διακρίσεις εναντίον

εκ γαίας βλαστών
γαία πάλιν γέγονα *

[...] Βία θεσμοθετημένη στην Αθήνα επιτρεπόταν μόνο κατ' εξαίρεση, όπως εναντίον μοιχαλίδων που παρευρίσκονταν σε δημόσιες θυσίες ή στόλιζαν το πρόσωπό τους, όπου ο καθένας μπορούσε να τίς κτυπήσει χωρίς να υποστεί νομικές συνέπειες.

Η γελοιοποίηση των μοιχών απαντάται ήδη στην Οδύσσεια, όπου ο Άρης μετά τη λαθραία συνεύρεση με την Αφροδίτη κρατείται στο κρεβάτι με δεσμούς άρρηκτους και άλυτους που δημιούργησε ο ίδιος ο 'Ηφαιστος.

Διασυρμός των μοιχών ως οργανωμένο θέαμα («street theatre») μαρτυρείται και σε άλλες τρεις περιπτώσεις.

Στην αιολική Κύμη, η μοιχαλίδα περιφερόταν ως ονοβάτις στην αγορά και ισόβια αντιμετωπιζόταν ως άτιμος.

Στο Λέπρεο της Πελοποννήσου, ο άνδρας μοιχός περιφερόταν ως δεσμώτης γύρω από την πόλη για τρεις μέρες, σε αντίθεση με τις γυναίκες που ο διασυρμός επέβαλλε να στέκονται στην αγορά για ένδεκα μέρες φορώντας άζωστο διαφανή χιτώνα. Και για τους δύο δράστες η συμπεριφορά της κοινότητας και η διαδικασία περιγράφεται με το ρήμα ατιμούσι διά βίου και ατιμούσι, αντιστοίχως.

Επίσης, στην Πισιδία και οι δύο μοιχοί διαπομπεύονται πάνω σε όνο μέσα στην πόλη για καθορισμένο αριθμό ημερών.

Είναι εμφανές ότι στις δύο πρώτες περιπτώσεις η έννοια της ατιμίας δεν δηλώνεται με την πολιτική σημασία της, αλλά με την κατάσταση του εξευτελισμού και της ατίμωσης. Η απορραφανίδωσις (μπήξιμο στον πρωκτό ραφανίδος) και παρατιλμός (η αποτρίχωση της ηβικής χώρας) λειτουργούσε επίσης ως οδυνηρή εξευτελιστική πρακτική σε βάρος των μοιχών, καθώς λειτουργούσαν ως συμβολική μετάπτωση στο status των γυναικών.

*

Ο διασυρμός των μοιχών στο Λέπρεο της Πελοποννήσου προέβλεπε για τους άνδρες περιφορά στην πόλη με δεσμά για τρεις ημέρες, ενώ για τις γυναίκες ακινησία για ένδεκα ημέρες στην Αγορά ενδεδυμένες με άζωστο διαφανή χιτώνα.

Οι διακρίσεις σε βάρος των μοιχών ανδρών είτε με την απορραφανίδωση είτε με την αποτρίχωση της ηβικής χώρας λειτουργούσαν εξίσου ατιμωτικά και εξευτελιστικά για το ανδρικό status των ενόχων, επιφέροντας σε συμβολικό επίπεδο έναν οξύτερο τόνο διασυρμού και γελοιοποίησης, με τη μετάπτωση από την ανδρική στη γυναικεία θέση.

Ανάλογη «εκθήλυνση» προβλέπει και η διάταξη των Νόμων για τους λιποτάκτες, καθώς τιμωρούνταν με ισόβια καταφρόνια (κακός ονείδει συνεχόμενος) διάγοντας υποχρεωτικά έναν «θηλυκό» τρόπο ζωής μακριά από τους στρατιωτικούς κινδύνους.

Δημήτρης Μποσνάκης, Κατηφείη και όνειδος. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι νεκροί - Αποκλίνουσες ταφικές πρακτικές στον αρχαίο ελληνικό κόσμο: μεταξύ νομιζομένων και στέρησης της ταφής (έκδ. ΤΑΠ, Αθήνα 2020, σσ. 53-54, 197). - Το motto εκ του ιδίου και δή αρχαία επιγραφή των αρχών του 4ου αι. π.Χ. (ό.π., σ. 25 σημ. 63).

μια αινιγματική σκηνή φαρμακού

Μια αινιγματική σκηνή με μια γυμνή οκλάζουσα και καταβεβλημένη ανδρική μορφή στο κέντρο κωδωνόσχημου αττικού κρατήρα στην Κοπεγχάγη (αρ. 3760) του 430-420 π.Χ., έχει συσχετιστεί από την έρευνα με τη δραματική κατάσταση του μεγάλου λοιμού. Κατά μια ερμηνεία ίσως πρόκειται για φαρμακό, που επιλεγόταν για να κυνηγηθεί από την κοινότητα, αφού πρώτα έχοντας ταπεινωθεί και χτυπηθεί έπαιρνε πάνω του όλα τα μιάσματα της πόλης.

Η ταπεινωτική θέση του άνδρα στην παράσταση θα μπορούσε να ανταποκρίνεται σε αυτό το τελετουργικό τυπικό με σκοπό την αποτροπή του λοιμού, και σε αυτήν την περίπτωση το περιστατικό λαμβάνει χώρα μπροστά από τον ναό του Απόλλωνος Δελφινίου, ανατολικά του οποίου βρισκόταν ένας Ερμής προς τις επ' Αιγέως πύλες [Πλουτ. Θησεύς, 12, 6].

Η σκηνή υποδεικνύει με τη γύμνια του άνδρα ότι τα ρούχα του τα είχαν κάψει και ετοιμαζόταν πριν από τη διαπόμπευσή του να δεχθεί καινούργια και καθαρά.

Η V. Dasen, παρατηρώντας ορθώς ότι απουσιάζουν από την παράσταση κρίσιμες λεπτομέρειες, όπως το τελετουργικό περιδέραιο με τα σύκα που έφερε ο φαρμακός, ταυτίζει τον οκλάζοντα με περιδεή ασθενή του λοιμού, ο οποίος έχοντας καταφύγει στο ιερό του Ηρακλή Αλεξικάκου δεν μπορούσε, σύμφωνα με την περιγραφή της αρρώστιας από τον Θουκυδίδη, να ανεχθεί επάνω στο πληγιασμένο δέρμα του ούτε τα πιο λεπτά ενδύματα [Θουκ. 2, 49, 5].


σημ. 623: Η Dasen αναφέρει ότι σύμφωνα με τις πηγές το επιλεγμένο πρόσωπο έπρεπε να πληροί μια σειρά κριτηρίων, τη φυσική ασχήμια, τη χαμηλή κοινωνική θέση, π.χ. δούλος, την ταπεινωτική απασχόληση. Ορισμένα κείμενα μιλούν για θανάτωση, άλλα για εκδίωξη από τα όρια της πόλης. Στην Αθήνα το τελετουργικό λαμβάνει χώρα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης τον Μάη στη γιορτή των Θαργηλίων, που είναι αφιερωμένη στον θεό εξαγνιστή Απόλλωνα. Εντέλει, αντί για θανάτωση του φαρμακού ένα ομοίωμά του απωθείται τελετουργικά.

σημ. 625: [...] Ο φράκτης σήμαινε πιθανώς το κλείσιμο του ναού για την αποτροπή του μιάσματος, ενώ η εστία με καπνούς δηλώνει ίσως την προσφυγή στη φωτιά για να εξαγνισθεί ο μολυσματικός αέρας και πιθανώς για να καταστραφούν όσα μεταφέρει η γυναίκα.

*

Το Βάραθρον, το αθηναϊκό αντίστοιχο του σπαρτιατικού Καιάδα, ήταν ένα φυσικό χάσμα και αναφέρεται μόνο στις πηγές του 5ου αι. π.Χ., ενώ αργότερα σύμφωνα με μαρτυρίες του 4ου αι. π.Χ. ήταν σε χρήση το Όρυγμα, ένα τεχνητό χάσμα, ίσως λατομείο.

Ορισμένοι υποστηρίζουν την άποψη ότι και τα δύο χρησίμευαν για εκτέλεση με κατακρημνισμό, ενώ άλλοι εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις και υποστηρίζουν ότι το όρυγμα εξυπηρετούσε μόνο ρίψεις λειψάνων.

Για τη θέση των δύο χασμάτων, έχει διατυπώσει πειστικά επιχειρήματα η D. Allen ότι το βάραθρον ήταν κοντά στα όρια της Αττικής (στη δυτική(;) επέκταση της Πάρνηθας στη θέση Μπελέτσι, όπου έχει βρεθεί επιγραφή με τη λέξη ΒΑΡ) ενώ το όρυγμα ήταν στον δήμο της Μελίτης ΒΔ του λόφου των Μουσών. Το τελευταίο μάλιστα παρέμεινε σε χρήση από την περίοδο της δημοκρατίας μέχρι την εποχή του Πλουτάρχου.

Δημήτρης Μποσνάκης, Κατηφείη και όνειδος. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι νεκροί - Αποκλίνουσες ταφικές πρακτικές στον αρχαίο ελληνικό κόσμο: μεταξύ νομιζομένων και στέρησης της ταφής (έκδ. ΤΑΠ, Αθήνα 2020, σσ. 95-97 και σημ. 623, 625, σσ. 165-166).