η θρησκεία του ταύρου

"ουδ' ο γέρων δολίης επελήθετο τέχνης,
αλλ' ή τοι πρώτιστα λέων γένετ' ηυγένειος,
αυτάρ έπειτα δράκων και πάρδαλις ηδέ μέγας συς∙
γίγνετο δ' υγρόν ύδωρ και δένδρεον υψιπέτηλον∙
ημείς δ' ιστεμφέως έχομεν τετληότι θυμώ" *

Θα μπορούσε κανείς να ονομάσει τους πληθυσμούς ΡΡΝΒ (προ-κεραμική νεολιθική Β) «λαό του Ταύρου»· τόσο έντονα προφανής μάς φαίνεται η σημασία του ζώου αυτού στη φαντασιακή τους παραγωγή. Η συγκεκριμένη επιλογή έχει [...] τις ρίζες της στην πολιτιστική παράδοση της Ανω Μεσοποταμίας, ξεκινώντας από την Κιάμια περίοδο του Μέσου Ευφράτη. Σε ολόκληρη της Εγγύς Ανατολή της Νατούφιας περιόδου και μέχρι την ενφάνιση της ΡΡΝΒ στο νότιο τμήμα της περιοχής αυτής, τα κοπάδια βονάσων αποτελούσαν μέρος του τοπίου, αλλά καθώς οι κυνηγοί μάλλον τα απέφευγαν, τα ζώα αυτά αγνοήθηκαν στις αντίστοιχες πολιτιστικές τους παραγωγές. Τούτο αποδεικνύει ότι ένα είδος ζώου δεν μπορεί να ενταχθεί στη συμβολική ζωομυθολογία ενός πολιτισμού, παρά μόνον εάν ο πολιτισμός το αναγνωρίζει με συγκεκριμένο τρόπο και εάν σε αυτό προβάλλεται κάποια υποσυνείδητη διάσταση του συλλογικού ψυχισμού.

Το γεγονός ότι η εικόνα του άγριου ταύρου σημαίνει για εμάς μια πρωτόγονη, ενστικτώδη και βίαιη δύναμη είναι μια ιδέα αυθόρμητη και αναμφίβολα παγκόσμια. Δεν θα ήταν εντούτοις ανώφελο να την επιβεβαιώσουμε μέσα από τα δεδομένα της εικονογραφίας και των κειμένων που θα προσφέρουν αργότερα, στην ίδια πολιτιστική περιοχή, οι ανατολικοί αστικοί πολιτισμοί της Εποχής του Χαλκού. Η εικόνα του ταύρου εξακολουθεί να εμφανίζεται πράγματι παντού, συνδεδεμένη συνήθως με έναν ανθρωπόμορφο αρσενικό θεό, του οποίου αποτελεί το προσδιοριστικό χαρακτηριστικό ή τη ζωική εκδοχή. Μέσω της εικόνας αυτής, ο θεός συμβολίζει ταυτόχρονα τη γενεσιουργό δύναμη, εκείνη της καταιγίδας, και την πολεμική αρετή. Ο άνθρωπος δεν μπορεί βέβαια να κάνει τίποτε μπροστά στην καταιγίδα: μπορεί μόνο ή να υποστεί την «κοσμική» τούτη μορφή της εξαπελυμένης βίας ή να προφυλαχθεί από αυτήν. Μόνο ένας θεός, είτε είναι ο φοινικικός Βάαλ, είτε ο χεττιτικός Χαντάντ, είτε ήδη, καθώς φαίνεται, ο ανδρικός νεολιθικός θεός του Τσατάλ Χουγιούκ, μπορεί να ιππεύσει τα σύννεφα της καταιγίδας και τον ουράνιο Ταύρο, όπως ακριβώς μόνο η Θεά μπορούσε να υποτάξει τον πάνθηρα. Αλλά και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, όταν η πρωτόγονη βία τεθεί υπό έλεγχο, όταν «εξανθρωπιστεί», μπορεί να μετατραπεί σε οργανωμένη δύναμη απόκρουσης.

Jacques Cauvin, Γέννηση των θεοτήτων, γέννηση της γεωργίας. Η επανάσταση των συμβόλων στη Νεολιθική Εποχή (μτφρ. Σ. Πρέβε, έκδ. Πανεπ. Εκδ. Κρήτης, Ηράκλειο 2004, σσ. 146-148).



-----
Στο motto πέντε στιχάκια από την Οδύσσεια (δ' 455-459). Αναφέρονται στον πολιό όλως μεταμορφούμενο άλιον γέροντα, τον Πρωτέα. Η απόδοση υπό Α.Ξ. Καραπαναγιώτου (1921) έχει ως εξής: "αλλ' ο γέρων δεν ελησμόνει την δολίαν τέχνην του, αλλά πράγματι πρώτα πρώτα έγεινε λέων πυκνοχαίτης [: ηυγένειος], έπειτα δε δράκων και λεοπάρδαλις και μέγας αγριόχοιρος∙ εγίνετο ακολούθως ρευστόν ύδωρ και δένδρον υψίφυλλον∙ ημείς δε σταθερώς εκρατούμεν (αυτόν) [ενν. για να μη μάς φύγει] μετά καρτερίας ψυχής...".