η ανατολική Θεά και ο πόνος

Θα έπρεπε να μην τη γνωρίζετε, να την είχατε
συναντήσει παντού ταυτόχρονα, σ’ ένα ξενοδοχείο,
σ’ ένα δρόμο, σ’ ένα τραίνο, σ’ ένα μπαρ, σ’ ένα βιβλίο,
σ’ ένα φιλμ, στον εαυτό σας, μέσα σας, μέσα μου,
στο φαλλό σου στημένο τυχαία μέσα στη νύχτα,
που ψάχνει κάπου να μπεί να ξαλαφρώσει
από τα δάκρυα που τον γεμίζουν. *

Θα παρατηρήσουμε ότι πόνος και θάνατος εκπροσωπούνται πλέον πλήρως, από τη Νεολιθική και μετά, στα σύμβολα της ανατολικής Θεάς. Τα θηρία, τα όρνεα και τα άλλα επικίνδυνα για τον άνθρωπο ζώα αποτελούν την άμεση συνοδεία της και προσδιορίζουν με σαφήνεια την εξουσία της, με την εξαίρεση των οικείων και των ειρηνικών ελεγχόμενων ειδών. Ο διφορούμενος χαρακτήρας του συμβόλου, στο οποίο συναντώνται γέννηση και θάνατος, αποκρυπτογραφείται εύκολα από εμάς, που φέρουμε την «Τρομερή Μητέρα» στα κατάβαθα του υποσυνειδήτου μας. Ως θεότητα πάντως, η Παγκόσμια Μητέρα εγκαθίσταται στο υπερβατικό εκείνο επίπεδο, όπου φόβοι και συγκρούσεις διαλύονται, όπου το συνένοχο θηρίο μετατρέπεται σε κάθισμα, όπου το κοφτερό δόντι που ξεσκίζει και το ράμφος του αρπακτικού αποτελούν μια «άλλη όψη», πιο απόκρυφη, του μαστού που γαλουχεί.

Ο πόνος μοιάζει, έτσι, κατά μία έννοια, να τρέφει με παράδοξο τρόπο τη ζωή. Ποια είναι αυτή η διαλεκτική, που επιβάλλεται από τη δύναμη των εικόνων και φαίνεται τόσο συγγενική με εκείνη των μεγάλων ιστορικών θρησκειών που θα ακολουθήσουν; Και ποια νέα ένταση υψώνει, αλλού, τα χέρια του ανθρώπου προς τον ουρανό, όταν επικαλείται το θείο Ον; Οποιος «προσεύχεται», αισθάνεται ο ίδιος ανίσχυρος και καλεί σε βοήθεια υψηλότερα επίπεδα. Μια κατακόρυφη τοπολογία εγκαθιδρύεται τότε στα μύχια του ψυχισμού, όπου η αρχική κατάσταση αγωνίας μπορεί να μετατραπεί σε ασφάλεια, με τίμημα μιαν ανυψωτική νοητική προσπάθεια. Αυτή η προσπάθεια βιώνεται ως έκκληση προς μια θεϊκή οντότητα έξω από τον άνθρωπο και πιο ψηλά από αυτόν. Η «λατρεία» αυτή είναι, εδώ, η άλλη όψη μιας καθημερινά βιούμενης δυστυχίας. Θεϊκή δύναμη και ανθρώπινο πεπερασμένο είναι οι δυο αλληλέγγυοι πόλοι τούτης της νέας δραματουργίας, που εγκαταστάθηκε στην καρδιά του ανθρώπου γύρω στο 9500 π.Χ.

[...] πέρα από μια κατάσταση απλού υποσιτισμού, θα έπρεπε να υπήρχαν άλλες αιτίες, που έκαναν τους απογόνους των Νατούφιων να αισθανθούν ανικανοποίητοι από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους και να τον αναμορφώσουν ριζικά. Εκείνο που αποκαλύπτουμε, λοιπόν, στην εξέλιξη του φαντασιακού είναι μάλλον η ανθρωπολογική θεμελίωση αυτού του ανικανοποίητου, παρά οι συγκυριακές του αιτίες.

Jacques Cauvin, Γέννηση των θεοτήτων, γέννηση της γεωργίας. Η επανάσταση των συμβόλων στη Νεολιθική Εποχή (μτφρ. Σ. Πρέβε, έκδ. Πανεπ. Εκδ. Κρήτης, Ηράκλειο 2004, σσ. 78-79).



------
* Marguerite Duras, Η αρρώστια του θανάτου [La maladie de la mort], (μτφρ. Κυβ. Μαλαμάτη, έκδ. Εξάντας, Αθήνα 1984, σ.7).