βρήκε και την οδό, τη μέθοδο...

Όταν τα ελληνικά άστεα χωνέψουν ολότελα κάθε

βουκολική διάσταση της ελληνικής υπαίθρου,

η ζωή μας και η λογοτεχνία μας δεν θα στερηθούν απλώς

τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου,

αλλά πράγματα, αντιλήψεις και στάσεις,

που επί αιώνες υπήρξαν τα χαρακτηριστικά μας σημάδια.*

[...] Ο Σωκράτης πρώτος έδειξε με το περιεχόμενο που έδωσε στον όρο φιλοσοφία και τον όρο φιλόσοφος ότι η πορεία αυτή [ενν. των σοφών και των σοφιστών προς την αλήθεια] ήταν χωρίς τέρμα. Η διαρκής όμως αναζήτησή της έκανε όλο και καλύτερο τον άνθρωπο, τον τελειοποιούσε. Η θέση τούτη στάθηκε πολύ γόνιμη στην ιστορική πορεία της φιλοσοφίας και κατέχει και σήμερα τη θέση της στη σκέψη πολλών στοχαστών.

Αλλά ας δούμε και την ολοκλήρωσή της από τον Πλάτωνα. Ο Πλάτων κατεδίκασε τις έννοιες με τις οποίες τόσο ασχολήθηκαν οι Σοφιστές και ο Σωκράτης. Οι έννοιες, είπε, είναι εικόνες των φθαρτών όντων, φθαρτές λοιπόν και αυτές. Καταδίκασε και τον φυσικό κόσμο των Ιώνων φιλοσόφων, τον κόσμο του γίγνεσθαι, ως κριτήριο της αλήθειας. Στη θέση όλων αυτών έβαλε τις ιδέες, που κατά τον Πλάτωνα είναι τα όντως όντα, τα αιεί ωσαύτως κατά τα αυτά έχοντα, κριτήρια τελειότητας και απολυτότητας. Τούτο είναι το νοήμα της μεγάλης του θεωρίας, γιατί στη θέση της σχετικής αλήθειας που δίνουν οι έννοιες και ο φυσικός κόσμος του γίγνεσθαι, έβαλε τις ιδέες, κριτήρια τελειότητας και απολυτότητας.

Με το φώς των ιδεών γεύεται η ψυχή την τέλεια, την αμετάβλητη, την απόλυτη αλήθεια του κόσμου, και του εαυτού της.

Αν αναλογισθούμε τον θάνατο, την κορωνίδα αυτή του φθαρτού στον κόσμο του γίγνεσθαι, κατανοούμε την γοητεία που άσκησε μέσα στους αιώνες αυτή η πρόσκληση του Πλάτωνα για στερεή, αιώνια, ιδεατή γνώση. Εδώ μπορούν να χρησιμεύσουν ως παράδειγμα και οι πατέρες της Εκκλησίας, που εμπνευσμένοι και από τη θεωρία των ιδεών του Πλάτωνος κατεκόσμησαν τον άλλο κόσμο με τις αώνιες και ιδεατές του υπάρξεις.

Ο Πλάτων δεν αρκέσθηκε να θέσει τη θεωρία των ιδεών. Βρήκε και την οδό, τη μέθοδο που άγει την ψυχή στη σύλληψή τους, τη διαλεκτική.

Είναι η μέθοδος που με την κριτική της πορεία κατορθώνει να ξεπεράσει ο νους τους αναβαθμούς της γνώσης και να φτάσει από την εικασία, τη δόξα, τη γνώση των μαθηματικών στο ανυπόθετον, εκείνο που δεν έχει ανάγκη από υποστηρίγματα, αλλά όλο φώς προσφέρεται στη θέα του από την ψυχή. Γι’ αυτή την προσφορά της ονόμασε ο Πλάτων τη διαλεκτική «Ψυχαγωγία», αγωγή δηλαδή της ψυχής την οποία προετοιμάζει για τη θέα των ιδεών.

Η διαλεκτική βοήθησε πολύτιμα την πορεία προς το ανυπόθετο. Και ανυπόθετο είναι αυτό που δεν χρειάζεται υποστηρίγματα, αλλά είναι αφ’ εαυτού φανερό, πηγή φωτός από το φώς. Ανυπόθετο είναι η ιδέα. Στόχος της ψυχαγωγίας λοιπόν η σύλληψη της ιδέας, η θέα της από την ψυχή. Μ’ αυτήν τερματίζεται η πορεία της ψυχής, ανοίγει όμως μια άλλη πορεία, η αναστροφή της ψυχής με την ιδέα. Σ’ αυτήν μάς εισάγει η κριτική που ο Πλάτων κάνει του γραπτού λόγου. Ο γραπτός λόγος λέγει δε περιέχει το κάλλιστον δημιούργημα του γράφοντος, όσο τέλειος κι αν είναι. Το κάλλιστον το περιέχει η θέα της ιδέας. Αλλά η θέα αυτή που τρέφει και φωτίζει την ψυχή στα έργα της, είναι κάτι το άρρητον. Το στάδιο αυτό, που αποτελεί το κορύφωμα του πνευματικού έργου του Πλάτωνος, και περιέχει την αναστροφή της ψυχής με τις ιδέες, τον διάλογό της θα λέγαμε μ’ αυτές, είναι κάτι το αμετάδοτο. Θα σχηματίσουμε ιδέα γι’ αυτό από τα έργα που πραγματώνει η ψυχή του θεατή της ιδέας. [...]

Β. Ν. Τατάκης, «Η φιλοσοφία», εν Ευθύνη (τ. 146, Φεβρ. 1984, σ. 50).

-----
 * Στο motto μια αποστροφή του Ηλία Παπαδημητρακόπουλου για την πεζογραφία του Χριστόφορου Μηλιώνη (1932-2017) και δη και την έκδοση του πρώτου του μυθιστορήματος, το 1980, με τίτλο Δυτική Συνοικία (ειλημμένο από το άρθρο της Ελισάβετ Κοτζιά, «Το πεζογραφικό έργου του Χριστόφορου Μηλιώνη», εν www.oanagnostis.gr).