ψυχής ίαση και θεραπεία

Η θεραπεία των παθών και η απόκτηση των αντιστοίχων αρετών επιτυγχάνεται με την τήρηση των θείων επιταγών. Κατά τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό:

«Η ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη, το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό.

Του λογιστικού αμαρτήματα είναι αυτά: απιστία, αίρεση, αφροσύνη, βλασφημία, αχαριστία, και οι συγκαταθέσεις των αμαρτημάτων, οι οποίες γίνονται από το παθητικό μέρος. Η ίαση και η θεραπεία αυτών των κακών είναι η αδίστακτη πίστη στο Θεό και τα αληθινά και χωρίς πλάνη ορθόδοξα δόγματα της ευσέβειας, η αδιάκοπη μελέτη των λόγων του Πνεύματος, η καθαρή και αδιάλειπτη προσευχή, και η ευχαριστία προς το Θεό.

Τα αμαρτήματα του θυμικού είναι τα εξής: η ασπλαχνία, το μίσος, η ασυμπάθεια, η μνησικακία, ο φθόνος, ο φόνος και η συνεχής αυτών και των παρομοίων μελέτη. Η ίαση και η θεραπεία τους είναι η φιλανθρωπία, η αγάπη, η πραότητα, η φιλαδελφία, η συμπάθεια, η ανεξικακία και η καλωσύνη.

Του επιθυμητικού τα αμαρτήματα είναι τα εξής: η γαστριμαργία, η λαιμαργία, η οινοποσία, η πορνεία, η μοιχεία, η ακαθαρσία, η ασέλγεια, η φιλοχρηματία, η επιθυμία της κενής δόξας και η επιθυμία χρυσού και πλούτου και σαρκικών ηδονών. Η ίαση και η θεραπεία αυτών είναι η νηστεία, η εγκράτεια, η κακοπάθεια, η ακτημοσύνη, το σκόρπισμα των χρημάτων στους φτωχούς, η επιθυμία των μελλόντων εκείνων αθάνατων αγαθών, ο πόθος της βασιλείας του Θεού και η επιθυμία της θείας υιοθεσίας».

Ασφαλώς, εφ' όσον τα μέρη της ανθρωπίνης ψυχής αποτελούν μίαν αδιάσπαστη ενότητα, τα πάθη, όπως και οι αρετές, δεν είναι μεμονωμένα, αλλά το ένα είναι συνάρτηση του άλλου και, αν επιμένη η ψυχή σε κάποιο από αυτά δεν θα μπορέση να απαλλαγή και από τα υπόλοιπα.

Εκείνος που θέλει να επανέλθη στο κατά φύσιν -την προπτωτική, δηλαδή, κατάσταση – και να επιτύχη την θέωση θα πρέπει να αναλάβη αγώνα εναντίον όλων των παθών.

Η αγιότητα αποκτάται με την κάθαρση από όλα τα πάθη και με την επιτέλεση του αγαθού, συνεργούσης πάντοτε της θείας Χάριτος, η οποία δίδεται κατά το μέτρο της προαιρέσεως του ανθρώπου.

αρχιμ. Αθανάσιος Αναστασίου, Χειραγωγία στη Μετάνοια. Πρακτικός οδηγός για το ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως (έκδ. ΙΜ. Μ.Μετεώρου, 'Αγια Μετέωρα 2001, σσ. 24-25). - Το παράθεμα εκ του Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών (μτφρ. Α. Γαλίτη, έκδ. Το Περιβόλι της Παναγιάς, Θεσσαλονίκη 1991, τόμ. Β΄, σσ. 303-304).

απέχοντας...

Διὸ μηκέτι στέγοντες εὐδοκήσαμεν
καταλειφθῆναι ἐν Ἀθήναις μόνοι...*

[...] απέχοντας από την Θεία Κοινωνία στερείς την ψυχή σου της ουράνιας τροφής, του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, που σώζει, λυτρώνει, συγχωρεί τις αμαρτίες και θεραπεύει την ψυχή και το σώμα. Μη λησμονείς ότι η αποχή από την Θεία Κοινωνία και από το φιλάνθρωπο Μυστήριο της Μετανοίας και της ιεράς Εξομολογήσεως σε καθιστά ευάλωτο στις ενέργειες και στις επήρειες του σατανά και των φθονερών και κακοποιών ανθρώπων [...]

αρχιμ. Αθανάσιος Αναστασίου, Χειραγωγία στη Μετάνοια. Πρακτικός οδηγός για το ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως (έκδ. ΙΜ. Μ.Μετεώρου, 'Αγια Μετέωρα 2001, σ. 54).

-----
* Α' προς Θεσσαλονικείς, γ' 1 για την αποστολή του Τιμόθεου.

ανάψαμε σε δυό τρία δωμάτια φωτιά και περάσαμε λαμπρά

καὶ ἀνατελεῖ ὑμῖν τοῖς φοβουμένοις τὸ ὄνομά μου

ἥλιος δικαιοσύνης καὶ ἴασις ἐν ταῖς πτέρυξιν αὐτοῦ *

[...]

Πέρασα όλην την ημέρα εκεί πέρα, κλαίοντας τα σκλαβωμένα Γιάννινα, ψωμίστηκα στο Μαναστήρι της Τσούκας και το βράδυ με το μούχρωμα, βρέθηκα στην Δρακοσπηλιά, και τ' άλλο το πρωί ξεκινήσαμε για το Μαναστήρι του Άϊ-Λιά της «Ώμορφης Ράχης» να προσφέρωμε τα σώστρα μας στην Παλιά την Παναγιά με τ’ ασήμια και τα χρυσάφια.

***

Πρωί-πρωί ξεκινήσαμε τον ανήφορο, πηγαίνοντας από γνωστά μονοπάτια και το βράδυ περάσαμε το Συρράκο και κοιμηθήκαμε σ' ένα εξωκλήσι των Καλαρρύτων.
Την άλλη μέρα, βαδίζοντας όλο και τον ανήφορο, τρομάξαμε να περάσωμε την ράχη των Κριθαρακιών και να σκαπετήσωμε στο Χαλίκι, ένα πιντοχώρι, που φεύγουν όλοι οι κάτοικοί του τον χειμώνα και κατεβαίνουν στα Τρίκκαλα να ξεχειμωνιάσουν και μένει έρημο με δυό-τρεις φυλάκους, για να το φυλάγουν. Εκεί ανοίξαμε το ιστορικό αρχοντόσπιτο του Δημάκη, παμπάλαιο σπίτι, μεγάλο και με τραγούδι, που φιλοξένησε στην εποχή του τον Αλή-πασια, ανάψαμε σε δυό τρία δωμάτια φωτιά και περάσαμε λαμπρά.

[...]

-Απέθανε ο Αητόγιαννος!
Όλοι κλαίγαμε και μόνον αυτός κράταγε την καρδιά του την σιδερένια ασυγκίνητος.
-Έχω κι’ άλλο ένα να σάς πώ και να σάς παρακαλέσω. (Μάς είπε). Να βοηθάτε τα καϋμένα τα μανναστήρια όσο μπορείτε! Χωρίς αυτά τα μαναστήρια δεν θα μπορούσε να ζήση η Κλεφτουριά πού λευτέρωσε την Ελλάδα! Να κόβετε από τη χαψιά σας και να δίνετε στα μαναστήρια. Δεν έχω άλλο τίποτε να σάς πώ. Σχωράτε με κι' ο Θεός σχωρέσ' σας!

Χρήστος Χρηστοβασίλης, Τα Χριστούγεννα των Κλεφτών (έκδ. Ι.Μ. Ελεούσης Νήσου, Ιωάννινα 2001, σσ. 26-28, 39-40).


-----
* Το motto εκ του Μαλαχία (δ΄ 2) που σε παράφραση αποδίδεται: “Διά σας όμως, οι οποίοι ευλαβείσθε το Όνομά μου, θα ανατείλη ο ήλιος της δικαιοσύνης και εις τας ακτίνας αυτού, που απλώνονται ωσάν πτέρυγες, θα υπάρχη θεραπεία και θα εξέλθετε χαρούμενοι και θα σκιρτήσετε ωσάν τα μοσχάρια, τα οποία αφέθησαν ελεύθερα από τους δεσμούς των”.

καλεσμένος απ’ την ανατολή στη δύση

Ζωγράφον τινά μεταστέλλεται [=στέλλει και προσκαλεί] αριστόχειρα [=άριστον]

και οίος αυτώ την μορφήν ο όσιος

το σχήμα, την τρίχα, την στολήν τω λόγω πάντα

υπέγραφε και διεξήει [=περίγραφε και διηγείτο],

και ενέσκηπτε χρωματουργήσαι [=παρήγγειλε να ζωγραφίση]

την του αγίου εμφέρειαν [=το ομοίωμα] επί σανίδος *

«Αφήστε με να γίνω σπονδή στον Θεό· ιδού έτοιμο είναι το θυσιαστήριο, ώστε να γίνετε χορός αγάπης ψάλλοντας στον Πατέρα εν Ιησού Χριστώ, ότι τον επίσκοπο της Συρίας τον αξίωσε ο Θεός να βρεθεί καλεσμένος απ' την ανατολή στη δύση. Καλόν είναι να δύσω από τον κόσμο πρς τον Θεό, για να ανατείλω σ' Εκείνον».

[...]

Ποιός ήταν ο θεοφόρος Ιγνάτιος...; [...] ήταν εκείνο το νήπιο που αγκάλιασε ο Χριστός λέγοντας, «όστις ταπεινώσει εαυτόν ως το παιδίον τούτο, ούτός εστιν ο μείζων εν τη βασιλεία των ουρανών». Γι' αυτό και ονομάστηκε θεοφόρος [...].

Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, Θηριομαχία (έκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2003, σσ. 38, 96). Το πρώτο χωρίο αποτελεί απόσπασμα από την Επιστολή προς Ρωμαίους του σήμερον εορτάζοντος θεοφόρου Ιγνατίου.

-----
* Το motto εκ του Βίος και Πολιτεία και μερική θαυμάτων διήγησις του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε (νεοελ. απόδ. Γ. Κατσούλα, έκδ. Τήνος, Αθήνα 1997, σ. 159, παραγρ. μδ΄ 13-17).

μετάνοια

Κατά τον άγιο Ισαάκ τον Σύρο: «... μετάνοια είναι το ν' αφήσει κάποιος τα προηγούμενά του αμαρτήματα και να λυπάται γι' αυτά».

αρχιμ. Αθανάσιος Αναστασίου, Χειραγωγία στη Μετάνοια. Πρακτικός οδηγός για το ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως (έκδ. ΙΜ. Μ.Μετεώρου, 'Αγια Μετέωρα 2001, σ. 89). - Το παράθεμα εκ του «Λόγου πα΄» του Ισαάκ, Ασκητικά (έκδ. Ρηγοπούλου. 1976, σ. 380).

*

γ΄. Άλλοτε πάλι, ενώ διάβαινε ο Εφραίμ, με κάποια υποβολή του πονηρού, έρχεται μια κοινή γυναίκα και τον καλόπιανε για να σμίξη μαζί της αισχρά ή τουλάχιστο να τον κάμη να αγανακτήση, γιατί ποτέ δεν τον είχε δή τινάς να οργίζεται. Και τής λέγει: «Ακολούθησέ με».

Αφού πλησίασε δε σε τόπο όπου βρισκόταν πολύς κόσμος, τής είπε: «Εδώ, έλα και κάμε αυτό που θέλησες». Αλλά εκείνη, βλέποντας τον κόσμο, τού λέγει: «Πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό μπροστά σε τόσο κόσμο και να μη ντροπιασθούμε;». Και αυτός τής απαντά: «Αν τους ανθρώπους θα ντραπούμε, πολύ περισσότερο πρέπει να ντραπούμε τον Θεό, οπού όσα γίνονται στα κρυφά και στο σκοτάδι τα βλέπει και τα ελέγχει». Και εκείνη, ντροπιασμένη, έφυγε άπραχτη.

Είπε γέρων. Το ‘Γεροντικόν’ σε νεοελληνική απόδοση (υπό Βασ. Πέντζα, έκδ. Αστήρ – Παπαδημητρίου, Αθήνα 1983, σσ. 76-77).

για την πλεονεξία και την ακηδία

[...] η πλεονεξία είναι ειδωλολατρία [«και την πλεονεξίαν, ήτις εστίν ειδωλολατρία» (Κολ. Γ΄, 5).] Η φιλαργυρία εκδηλώνεται ως φιλοχρηματία, πλεονεξία, απληστία, σκληροκαρδία, ανελεημοσύνη, κλοπή, αρπαγή, δολιότητα, κλπ.

[...]

το αμάρτημα της γαστριμαργίας εκδηλώνεται ως λαιμαργία (αδηφαγία), πολυφαγία, χορτασμός, καλοφαγία, λαθροφαγία, κατάλυση νηστείας, μέθη, ύπνος, φιληδονία, λαγνεία, ασωτεία...

[...]

το αμάρτημα της ακηδίας εκδηλώνεται ως αμέλεια, λύπη, ραθυμία, οκνηρία, αδιαφορία, νωθρότητα, μικροψυχία, ολιγοψυχία, λιποψυχία, απιστία, απόγνωση, απελπισία.

αρχιμ. Αθανάσιος Αναστασίου, Χειραγωγία στη Μετάνοια. Πρακτικός οδηγός για το ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως (έκδ. ΙΜ. Μ.Μετεώρου, 'Αγια Μετέωρα 2001, σσ. 45-46, 55). - Εις την δευτέρα και την τετάρτη εντολή.

για την υπερηφάνεια

Η υπερηφάνεια είναι η αρχή και το τέλος όλων των κακών. Αρχή και μητέρα της είναι η κενοδοξία. Υπερηφάνεια (κατά τον όσιο Ιωάννη της Κλίμακος [Κλίμαξ (έκδ. Ι.Μ. Παρακλήτου Ωρωπού Αττικής 1989, «Λόγος κβ΄, περί υπερηφανείας», σσ. 246-247]) είναι:

άρνηση Θεού – εφεύρεση των δαιμόνων – απόγονος των επαίνων – εξουδένωση των ανθρώπων – μητέρα της κατακρίσεως – απόδειξη ακαρπίας – φυγαδευτήριο της βοήθειας του Θεού – πρόδρομος της παραφροσύνης – πρόξενος πτώσεων – αιτία της επιληψίας – πηγή του θυμού – θύρα της υποκρισίας – στήριγμα των δαιμόνων – φύλακας των αμαρτημάτων – δημιουργός της ασπλαγχνίας – άγνοια της συμπαθείας – πικρός κριτής – απάνθρωπος δικαστής – αντίπαλος του Θεού – ρίζα της βλασφημίας – λήθη των αμαρτημάτων – ακέφαλη πλάνη – αρχή και τέλος όλων των κακών.

*

Η υπερηφάνεια δεν είναι μία απλή αδυναμία. Υποκρύπτεται κάτω από όλες μας τις αμαρτίες, υφέρπει σε κάθε μας πράξη και δηλητηριάζει και αχρηστεύει και τα καλά μας έργα.

«...Και όπως μία κολλητική και θανατηφόρα αρρώστεια δεν καταστρέφει ένα μέλος του σώματος, αλλά ολόκληρο το σώμα, έτσι και η υπερηφάνεια όχι μόνον ένα μέρος της ψυχής, αλλά ολόκληρη την καταστρέφει...

...Η υπερηφάνεια όμως, όταν κυριεύσει την άθλια ψυχή, σαν φοβερότατος τύραννος που κατέλαβε μια μεγάλη και δοξασμένη πόλη, την καταστρέφει ολόκληρη και την κατεδαφίζει από τα θεμέλια».

αρχιμ. Αθανάσιος Αναστασίου, Χειραγωγία στη Μετάνοια. Πρακτικός οδηγός για το ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως (έκδ. ΙΜ. Μ.Μετεώρου, 'Αγια Μετέωρα 2001, σ. 49). - Το δεύτερο παράθεμα εκ του οσίου Κασσιανού του Ρωμαίου, «Λόγος προς τον Επίσκοπο Κάστορα περί των οκτώ λογισμών της κακίας», εις Φιλοκαλία (έκδ. Το Περιβόλι της Παναγιάς, Θεσσαλονίκη 1989, τ.Α΄, σσ. 109-110).

στα όνειρα

«εκείνος που πιστεύει στα όνειρα είναι εντελώς άσοφος και άπειρος, ενώ αυτός που δεν πιστεύει τίποτε είναι πραγματικά συνετός και σοφός. Εάν αρχίσωμε να πιστεύωμε στους δαίμονες κοιμώμενοι, ύστερα θα εμπεζόμεθα από αυτούς και ξύπνιοι...

Οι δαίμονες της κενοδοξίας εμφανίζονται στον ύπνο μας σαν προφήτες, συμπεραίνουν, σαν πανούργοι που είναι, μερικά από τα μέλλοντα να συμβούν και μάς τα προαναγγέλλουν. Και όταν αυτά πραγματοποιηθούν, εμείς μένομε έκθαμβοι, και υπερηφανεύεται ο λογισμός μας με την ιδέα ότι πλησιάσαμε στο προορατικό χάρισμα.

Σε όσους τον πιστεύουν, ο δαίμων αυτός φάνηκε πολλές φορές αληθινός προφήτης. Σε όσους όμως τον περιφρονούν πάντοτε αποδείχτηκε ψεύτης. Διότι, σαν πνευματική ύπαρξη που είναι, βλέπει όσα συμβαίνουν μέσα στην ατμόσφαιρα· και μόλις αντιληφθή ότι κάποιος πεθαίνει, τρέχει αμέσως σ' εκείνους που είναι ελαφρόμυαλοι και τούς το προλέγει με τα όνειρα.

Τίποτε μελλοντικό δεν γνωρίζουν οι δαίμονες από προγνωστική δύναμη. Διότι τότε θα μπορούσαν και οι μάγοι να μάς προλέγουν τον θάνατό μας».

αρχιμ. Αθανάσιος Αναστασίου, Χειραγωγία στη Μετάνοια. Πρακτικός οδηγός για το ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως (έκδ. ΙΜ. Μ.Μετεώρου, 'Αγια Μετέωρα 2001, σ. 46). - Παράθεμα εκ του οσίου Ιωάννου του Σιναΐτου, Κλίμαξ (έκδ. Ι.Μ. Παρακλήτου Ωρωπού Αττικής 1989, «Λόγος γ΄, περί ξενιτείας», σσ. 60-61).