το ανθρώπινο ον δίχως ασφάλεια

Νεαρόν ήττημα

του αρχαίου ημίν

πτώματος

λήθην εποίησε.*

Το ανθρώπινο ον, προικισμένο με νοημοσύνη και μνήμη (ενίοτε υποδεέστερη σε σύγκριση με εκείνη ορισμένων ζώων), διαφέρει ριζικά από τα άλλα θηλαστικά της πλάσης. Διαθέτει κυρίως ένα πολύ ανεπτυγμένο εγκέφαλο, που αιτιολογεί ίσως την εξαιρετικά πρώιμη ύπαρξη συμβολικής λειτουργίας· επίσης πολύ ανεπτυγμένα όταν φθάνει στον κόσμο είναι τα γεννητικά του όργανα, σε αντίθεση με το υπόλοιπο σώμα του, που απαιτεί παρατεταμένη συμπαράσταση. Το ανθρώπινο ον είναι πρωτίστως ον γλώσσας, επικοινωνίας και δημιουργικότητας.

[...]

Η ευχαρίστηση επικεντρώνεται στις περιοχές του σώματός του που ευνοούν την αίσθηση αποχωρισμών και επανευρέσεων, την επαφή ανάμεσα σε δύο μέρη που ήταν χωριστά: η επανασύνδεσή τους δημιουργεί ευχαρίστηση του είναι.

[...]

Η συμβολική λειτουργία, διαρκώς ενεργή στο μικρό του ανθρώπου (που δεν μπορεί να επιβιώσει ολομόναχο), εξηγεί επίσης για ποιο λόγο, εάν το αποκόπτουν συχνά από τον χώρο ασφάλειάς του (δίχως την προστατευτική, σώμα με σώμα παρουσία και δίχως την οπτικοακουστική επανεύρεση της μητέρας του, δηλαδή του προσώπου που είναι το σημαίνον της συνέχειάς του), καταλήγει να συνδέει τις σπλαχνικές αισθητηριακές εντυπώσεις με τις ουσιαστικές (χωρίς τις οποίες δεν θα επιβίωνε) κι έτσι επινοεί μια αυτο-γλώσσα αφού, αποκλειστικά εστιασμένο σε ό,τι στοιχειωδώς αισθάνεται επικοινωνώντας με τις λειτουργικές ιδιότητες του σώματός του, είναι προσηλωμένο στον εαυτό του και σε σήματα που προέρχονται από το περιβάλλον και αφορούν τις ανάγκες του.

Αυτό δημιουργεί σοβαρές διαταραχές στην επικοινωνία, έως και αυτισμό, ψύχωση την οποία, δυστυχώς, συναντάμε συχνά σήμερα σε παιδιά σωματικά υγιή που, λόγω παρατεταμένης απουσίας της μητέρας τους, μοναδικού γνώριμου προσώπου πριν την αποχωριστούν, ή λόγω επανειλημμένων αποχωρισμών, συνεχών αλλαγών [...] κλείνονται στον εαυτό τους και παλινδρομούν·

διότι η συμβολική λειτουργία συνεχίζει μεν τη δράση της, αλλά χωρίς γλωσσικά στοιχεία που να διαμεσολαβούν το παρελθόν τους με το παρόν. Διά βίου ανίκανα να επικοινωνήσουν -μέσω εκφράσεων του προσώπου, χειρονομιών ή λεκτικά- με τον έξω κόσμο, δεν αναζητούν πλέον κάτι ή κάποιον που θα συμπλήρωνε μια επιθυμία. Η επιθυμία τους έχει παλινδρομήσει· συνδέεται αποκλειστικά και μόνο με αυτό που αισθάνεται το σώμα τους, στο οποίο καμία ανθρώπινη συναναστροφή δεν εμπνέει ασφάλεια.

Φρανσουάζ Ντολτό, Για τη μοναξιά (μτφρ. Ελ. Κούκη, έκδ. Σμίλη, σσ. 22,23, 25-26).

-----
* Το motto εκ του Ρωμανού του Μελωδού γραμμένο για τον Ιγνάτιο Αντιοχείας βέβαια. Ειλημμένο εκ του Γιάννη Δάλλα, Υπερβατική συντεχνία [1958] (έκδ. Έρασμος, Αθήνα 2018, σ. 84).