Συζητώντας την καταγωγή και την ανάπτυξη του τοτεμισμού, ο Τόμσον δείχνει πως το ζώο τοτέμ ήταν αρχικά το ζώο από το οποίο τρεφόταν η φυλή. Αυτό φαίνεται πρόδηλα σε γεγονότα όπως τούτο π.χ.:
ο φύλαρχος των Ουάλλαμπυ στην Αυστραλία είναι υποχρεωμένος να φάει από το κρέας του ζώου τοτέμ κατά την τελετουργία της μύησής του, δηλ. πρέπει να «απορροφήσει» το ζώο. Όταν ο πρωτόγονος άνθρωπος τρεφόταν με φυτά ή με το κρέας του ζώου, ένιωθε μιαν αναγέννηση, ένα κύμα ζωτικότητας. Καθώς του ήταν άγνωστες οι διεργασίες του μεταβολισμού, υπέθετε, φυσικά, πως η «δύναμη ζωής» [vis vitalis] του φυτού ή του ζώου μεταβιβαζότανε σ' αυτόν, πως η ζωή συγχωνευόταν με τη ζωή της λείας του, πως συντελούνταν μια ένωση από τις δυό τους ζωές. «Ταύτιζε» τον εαυτό του, μέσω του φυσικού μεταβολισμού που μόνο μαγικά μπορούσε να τον εξηγήσει, με τους ζωντανούς οργανισμούς που έτρωγε.
Όταν όμως, ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης της τεχνικής του κυνηγιού, το ζώο που αποτελούσε την τροφή την οποία προτιμούσε η φυλή άρχιζε να σπανίζει ή να εξαφανίζεται σχεδόν, το προστάτευαν με ένα ταμπού, μια σειρά αυστηρά απαγορευτικούς κανόνες.
Η ορδή χωρίστηκε σε φυλές, που η καθεμιά είχε δική της περιοχή κυνηγιού. Τα τρόφιμα, το κυνήγι κλπ. κατά κάποιαν έννοια τα έκαναν διανομή. Η κάθε ξεχωριστή φυλή δεν είχε πια το δικαίωμα να τρώει ένα από τα ζώα ή τα φυτά που ως τώρα αποτελούσαν μέρος της διατροφής της, και έτσι εξαφανίστηκε λογικά η διατροφή όλων των φυλών. Ένα ορισμένο ζώο ή φυτό ήταν λοιπόν «ταμπού» για κάθε φυλή, και αν η φυλή βεβήλωνε το ταμπού έβαζε σε κίνδυνο την ίδια τη ζωή της ομάδας, γιατί η ύπαρξη των ανθρώπων ταυτιζόταν με την ύπαρξη της τροφής τους.
Καθώς αναπτύσσονταν οι παραγωγικές δυνάμεις και καθώς οι άνθρωποι ανακάλυπταν νέες πηγές τροφής, τα τοτέμ και τα ταμπού χάσαν την αρχική οικονομική τους σημασία, αλλά οι μορφές είχαν τότε πια ριζώσει τόσο βαθιά που τις κράτησαν και τους έδωσαν εν μέρει νέο περιεχόμενο. Έγιναν τώρα μαγικοί κανόνες για τη διαφύλαξη της παραδοσιακής διάρθρωσης της κοινωνίας, κανόνες που προστάτευαν τις φυλές και τη κοινωνική τους ιδιοκτησία και, επομένως, ρύθμιζαν και τις σεξουαλικές σχέσεις.
Η υπόθεση αυτή είναι ελκυστική, μ' όλο που τείνω να πιστεύω πως τα τοτέμ και τα ταμπού είχαν μιας εξαρχής και σεξουαλική και οικονομική σημασία. Μού φαίνεται χαρακτηριστικό της πρωτόγονης ομάδας να βλέπει τις γενετήσιες σχέσεις, την τροφή και την εργασία ως αδιαίρετο όλο, ταυτόσημο με την ίδια τη ζωή, μια ζωή που δεν έχει ακόμα διαφοροποιηθεί από τον καταμερισμό της εργασίας. [...] Σχεδόν σε όλους τους τύπους της τελετουργίας της μύησης, με τους οποίους η ομάδα -το μεγάλο ομαδικό «σώμα»- αφομοιώνει τους νέους, μεταδίδουν στα νιάτα τη γενετήσια πείρα μαζί με τις κύριες εμπειρίες της εργασίας.
Έρνστ Φίσερ, Η αναγκαιότητα της τέχνης (μτφρ. Φ. Χατζηδάκη, έκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1966, σσ. 185-186).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου