περιούσιος λαός

Ακόμη περισσότερο ξενίζει η ιδέα ότι ένας θεός «εκλέγει» μονομιάς έναν λαό, τον κάνει λαό του και τον εαυτό του θεό αυτού του λαού. Νομίζω ότι αυτή η περίπτωση είναι μοναδική στην ιστορία των ανθρώπινων θρησκειών. Οπουδήποτε αλλού ο θεός και ο λαός είναι αδιαχώριστα ενωμένοι, είναι εξαρχής ένα.

Μερικές φορές ακούμε βέβαια ότι ένας λαός δέχεται άλλον θεό, ποτέ όμως ότι ένας θεός διαλέγει για τον εαυτό του άλλον λαό. Ίσως μπορέσουμε να κατανοήσουμε ώς έναν βαθμό αυτό το μοναδικό γεγονός, αν θυμηθούμε τις σχέσεις μεταξύ του Μωυσή και του εβραϊκού λαού. Ο Μωυσής καταδέχθηκε να προσεγγίσει τους Εβραίους και τους έκανε λαό του· ήταν ο «περιούσιος λαός» του.

[-Ο Γιαχβέ ήταν χωρίς αμφιβολία ηφαίστειος θεός. Οι κάτοικοι της Αιγύπτου δεν είχαν λόγο να τον λατρεύουν. Δεν είμαι ασφαλώς ο πρώτος που παρατηρεί την ηχητική συγγένεια του ονόματος Γιαχβέ με την ρίζα του ονόματος του άλλου θεού, του Ju-piter (Jovis) (δηλαδή του Διός. Σ.τ.μ.). […] (Τόσο το ιταλικό Giovedi όσο και το γαλλικό Jeudi, Πέμπτη, σημαίνουν ημέρα του Jovis, του Διός· η Πέμπτη στα γερμανικά λέγεται Donnerstag, ημέρα του θεού της βροντής Donar, αντίστοιχου κατ' αυτά του Jupiter, Jovis. Σ.τ.μ.).

Εδώ ανοίγονται ευρύτερες, αλλά και αβέβαιες προοπτικές. Φαίνεται ότι οι χώρες της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου εκείνους τους σκοτεινούς και ιστορικά σχεδόν ανερεύνητους αιώνες υπήρξαν θέατρα συχνών και έντονων ηφαιστειακών εκρήξεων, που πρέπει να έκαναν τεράστια εντύπωση στους περιοίκους. Ο Έβανς υποθέτει ότι και η τελική καταστροφή του ανακτόρου του Μίνωα στην Κνωσσό ήταν συνέπεια ενός σεισμού.

Στην Κρήτη, όπως μάλλον σε ολόκληρον τον κόσμο του Αιγαίου, λατρευόταν τότε η μεγάλη μητρική θεότητα. Η εμπειρία ότι αυτή δεν ήταν σε θέση να προστατεύσει τον οίκο της από τις επιθέσεις μιας μεγαλύτερης δύναμης μπορεί να ήταν ένας από τους λόγους που έπρεπε να παραχωρήσει τη θέση της σε μια ανδρική θεότητα, οπότε ο ηφαίστειος θεός είχε το προνόμιο να τήν υποκαταστήσει. Ο Ζευς εξακολουθεί να είναι ο «κοσμοσείστης».

Δεν υπάρχουν πολλές αμφιβολίες ότι σε εκείνους τους σκοτεινούς καιρούς τις μητρικές θεότητες τίς διαδέχθηκαν οι αρσενικοί θεοί (οι οποίοι αρχικά ήταν ίσως γιοί;). Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η μοίρα της Αθηνάς Παλλάδας, η οποία ασφαλώς ήταν η τοπική μορφή της μητρικής θεότητας, ενώ αργότερα, με την θρησκευτική ανατροπή, υποβιβάσθηκε σε θυγατέρα, έχασε τη μητέρα της και με την παρθενία που τής επιβλήθηκε αποκλείσθηκε για πάντα από την μητρότητα].

Σίγκμουντ Φρόϋντ, Ο άνδρας Μωϋσής και η μονοθεϊστική θρησκεία (μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, έκδ. Επίκουρος, Αθήνα 1997, σσ. 122-124, πρβλ. σ. 176).