ο αρχηγός της εξόδου

Ο ονειροπόλος Ιχνατόν είχε αποξενωθεί από τον λαό του και άφησε την αυτοκρατορία του να θρυμματισθεί. Στη δραστήρια φύση του Μωυσή ανταποκρινόταν το σχέδιο να ιδρύσει ένα νέο βασίλειο, να βρεί ένα νέο λαό, στον οποίο ήθελε να χαρίσει για λατρεία την περιφρονημένη στην Αίγυπτο θρησκεία. Ήταν, όπως βλέπουμε, μια ηρωική προσπάθεια να εναντιωθεί στο πεπρωμένο, να αποζημιωθεί από δύο μεριές για τις απώλειες που τού έφερε η καταστροφή του Ιχνατόν.

Τότε ήταν ίσως τοποτηρητής σε εκείνη την παραμεθόριο επαρχία (Γκοσέν, [Γεσέμ]) όπου (ακόμη στην εποχή των Υκσώς; [-Μια εποχή ταραχών περίπου 200 χρόνια πριν από τον Ιχνατόν, όταν ένας σημιτικός λαός, οι λεγόμενοι «βασιλείς-ποιμένες», κατείχαν την βόρεια Αίγυπτο]) είχαν εγκατασταθεί ορισμένα σημιτικά φύλα. Αυτά διάλεξε ως νέον λαό του. Μια κοσμοϊστορική απόφαση!

Συνεννοήθηκε μαζί τους, τέθηκε επικεφαλής και οργάνωσε την αποδημία «εν χειρί κραταιά» [Έξοδος ιγ, 3, 14, 16]. Σε πλήρη αντίθεση προς την βιβλική παράδοση πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτή η έξοδος πραγματοποιήθηκε ειρηνικά και χωρίς διωγμούς. Την κατέστησε δυνατή το κύρος του Μωυσή, και μια κεντρική εξουσία που θα ήθελε να την εμποδίσει δεν υπήρχε εκείνη την περίοδο.

Σύμφωνα με την κατασκευή μας αυτή η έξοδος από την Αίγυπτο εμπίπτει στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1358 και του 1350, δηλαδή μετά τον θάνατο του Ιχνατόν και πριν από την αποκατάσταση της κρατικής εξουσίας από τον Χορεμχέβ [-Δηλαδή έναν αιώνα νωρίτερα απ' ότι υποθέτουν οι περισσότεροι ιστορικοί, που την τοποθετούν στην 19η δυναστεία υπό τον Μενεφθά].

Στόχος της πορείας μπορούσε να είναι μόνον η γή Χαναάν. Εκεί είχαν εισβάλει μετά την κατάρρευση της αιγυπτικής κυριαρχίας στίφη Αραμαίων πολεμιστών, που κατακτώντας και λεηλατώντας έδειξαν πού μπορεί ένας άξιος λαός να αποκτήσει γή.

Γνωρίζουμε αυτούς τους πολεμιστές από τις επιστολές που βρέθηκαν το 1887 στο αρχείο της ερειπωμένης πόλης Αμάρνα. Εκεί αποκαλούνται Χαμπιρί [ή Χαμπιρού], ένα όνομα που, δεν ξέρουμε πώς, πέρασε στους αργότερα ερχόμενους εισβολείς -Εβραίους- τούς οποίους είναι αδύνατον να εννοούν οι επιστολές της Αμάρνα.

Νοτιότερα της Παλαιστίνης -στη γή Χαναάν- κατοικούσαν και εκείνα τα φύλα που συγγένευαν πιο στενά με τους εξερχόμενους τώρα από την Αίγυπτο Εβραίους.

*

Η ίδια η βιβλική ιστορία αποδίδει στον Μωυσή μερικά γνωρίσματα που φαίνονται απίστευτα. Τον περιγράφει ως θυμώδη, ευέξαπτο, όπως όταν στην αγανάκτησή του σκοτώνει τόν βάναυσο επόπτη που χτύπησε έναν Εβραίο εργάτη [Έξοδος β΄ 11-12] ή όταν οργισμένος για την αποσκίρτηση του λαού συνέτριψε τις πλάκες με τους νόμους, που τίς είχε φέρει από το όρος τού θεού [Σινά] [Έξοδος λβ΄ 19]· ακόμη και ο θεός τόν τιμωρεί στο τέλος, επειδή συμπεριφέρθηκε χωρίς υπομονή, αλλά δεν αναφέρεται η πράξη ανυπομονησίας [-Αν αυτό εννοεί ότι στο τέλος της ζωής του απαγορεύθηκε στον Μωυσή να μπεί στη Γή της Επαγγελίας (Δευτερονόμιον λδ΄ 4), σε άλλο χωρίο δίδεται μια αιτιολογία: Ο θεός τόν τιμωρεί για την ανυπομονησία του, διότι, αντί απλώς να μιλήσει στην πέτρα για να βγεί νερό, τήν χτύπησε με το ραβδί του (Αριθμοί κ΄ 11-12)]. Επειδή μια τέτοια ιδιότητα δεν υπηρετεί την εξύμνηση, θα μπορούσε να ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια.

Δεν μπορούμε επίσης να αποκλείσουμε την δυνατότητα μερικά από τα χαρακτηριστικά τής παλαιάς ιδέας των Εβραίων για τον θεό τους, ότι είναι πλήρης ζήλου, αυστηρός και ανεπιεικής, να οφείλονται κατά βάθος στις αναμνήσεις από το Μωυσή, διότι στην πραγματικότητας δεν τούς έφερε από την Αίγυπτο ένας αόρατος θεός, αλλά ο άνδρας Μωυσής.

Ένα άλλο γνώρισμα που τού αποδίδεται αξίζει να προσεχθεί ιδιαίτερα. Ο Μωυσής φέρεται ως «βραδύγλωσσος», είχε δηλαδή μια γλωσσική αναστολή ή ένα γλωσσικό ελάττωμα, και έτσι στις υποτιθέμενες διαπραγματεύσεις με τον φαραώ χρειαζόταν την υποστήριξη του Ααρών, ο οποίος αποκαλείται αδελφός του [Έξοδος δ’ 10, 14]. Μπορεί και αυτό να ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια, οπότε θα ήταν μια επιθυμητή συμβολή στο ζωντάνεμα τής φυσιογνωμίας του μεγάλου άνδρα.

Μπορεί όμως να έχει άλλη, πιο σπουδαία σημασία. Η πληροφορία μπορεί να μνημονεύει με ελαφρά παραποιημένον τρόπο το γεγονός ότι ο Μωυσής ήταν ξενόγλωσσος και με τους σημιτικής καταγωγής νεοαιγυπτίους του δεν μπορούσε να επικοινωνήσει χωρίς διερμηνέα, τουλάχιστον στο πρώτο στάδιο των σχέσεών τους. Δηλαδή μια νέα επιβεβαίωση της θέσης ότι ο Μωυσής ήταν Αιγύπτιος.

Σίγκμουντ Φρόϋντ, Ο άνδρας Μωϋσής και η μονοθεϊστική θρησκεία (μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, έκδ. Επίκουρος, Αθήνα 1997, σσ. 98-99, 103-105, πρβλ. σ. 127).