για την σταύρωση

πρόχειρες «δημόσιες ατιμωτικές» ταφές (τύπος IV)
που προορίζονται για αποκλίνοντες νεκρούς (πολίτες;),
δημόσια εκτελεσθέντες καταδίκους (με αποτυμπανισμό ή σταύρωση).
Διακρίνονται από τον ατιμωτικό στιγματισμό των λειψάνων
με την παραμονή κατά τον ενταφιασμό των θανάσιμων οργάνων
(κλοιών, καρφιών).*

Ενώ στις φιλολογικές πηγές οι μαρτυρίες για εκτέλεση με σταύρωση είναι πολυάριθμες [σημ.], τα διαθέσιμα αρχαιολογικά δεδομένα σπανίζουν.

Η ελληνική ορολογία περιλαμβάνει τους όρους σταυρός, σταυρόω, ανασταυρόω, σκόλοψ και ανασκολοπίζω, αλλά μόνο τα κείμενα των αυτοκρατορικών χρόνων με τη χρήση του όρου «σταυρός» δηλώνουν ξεκάθαρα τη διαδικασία της ρωμαϊκής σταύρωσης.

Διαφορετικά οι τρείς τελευταίες λέξεις ενέχουν και τη σημασία του καρφώνω (διαπερνώ, παλουκώνω), π.χ. της αποκομμένης κεφαλής.

Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση που μαρτυρεί ο Ηρόδοτος (9, 78-79) για τη μεταχείριση του νεκρού Λεωνίδα από τον Μαρδόνιο και τον Ξέρξη στις Θερμοπύλες, τον οποίον αποταμόντες την κεφαλήν ανεσταύρωσαν.

Το ατιμωτικό αυτό γεγονός επικαλείται ως επιχείρημα ένας Αιγινήτης μετά τη μάχη των Πλαταιών στον σπαρτιάτη βασιλιά Παυσανία, παραινώντας τον να φερθεί αναλόγως (ανασκολοπίσας τετιμωρήσεαι) προς τον Μαρδόνιο, προκειμένου να πάρει εκδίκηση για τον αδελφό τού πατέρα του, Λεωνίδα. Έχει εξαιρετική σημασία ότι στο άκουσμα της πρότασης, να αφήσει να ξεσπάσει η μανία του προς τον νεκρό, η αντίδραση του Παυσανία ήταν άμεση και ιδιαίτερα οργισμένη, θεωρώντας ότι μια τέτοια συμπεριφορά τόν υποβιβάζει τελείως ως άνθρωπο (ες το μηδέν κατέβαλες παραινέων νεκρώ λυμαίνεσθαι).

Επιπλέον, αποφαίνεται ότι πρόκειται για πρακτικές που ταιριάζουν περισσότερο στους βαρβάρους και όχι στους Έλληνες, και ότι οι Έλληνες ακόμη τούς επικρίνουν γι' αυτό (τα πρέπει μάλλον βαρβάροισι ποιέειν ή περ Έλλησι, και εκείνοισι δε επιφθονέομεν).

Στο παραπάνω αποκαλυπτικό χωρίο του Ηροδότου ας υπογραμμιστεί ότι η πρακτική τής σταύρωσης και του ανασκολοπισμού προβάλλουν ταυτόσημες, ενώ η ατιμωτική πράξη προς το νεκρό σώμα επιτείνεται με την αποκοπή της κεφαλής.

Τα ρήματα κρεμάω και κρεμάνυμμι μπορούν επίσης να δηλώνουν τη σταύρωση, ενώ στις συγγενικές πρακτικές τής σταύρωσης συγκαταλέγεται και ο ελληνικός τρόπος θανατικής εκτέλεσης που αναφέρεται με τον όρο αποτυμπανισμός (>αποτυμπανίζω).

Κατά τη Δημοκρατική περίοδο η ρωμαϊκή σταύρωση απευθύνεται σε δούλους (servile supplicium), και σε δημόσιους εχθρούς, όπως χαρακτηρίζονται στον στρατό οι προδότες και αυτοί που εγκαταλείπουν τα όπλα. Η lex Puteolana, της εποχής του Αυγούστου ή των Ιουλίων-Κλαυδίων, επιβεβαιώνει τη χρήση της σταύρωσης για δούλους, απελεύθερους (liberti) και ξένους (peregrine), και περιστασιακά σε πολίτες, ως summum supplicium, κατά τον ορισμό του Κικέρωνα. Σε μεταγενέστερους χρόνους η σταύρωση έγινε αποδεκτός τρόπος εκτέλεσης και για ελεύθερους πολίτες.


σημ. 1159: Ενδεικτικά σημειώνουμε τη σταύρωση των Ελλήνων αιχμαλώτων στη Μοτύη από τον Διόνυσο των Συρακουσών με την αιτιολογία της σύμπραξης με τους Καρχηδονίους στην κατάληψη των πόλεων της Σικελίας τον 4ο αι. π.Χ., βλ. Διόδ. Σικ. 14, 53, 4 ή των 2000 κατοίκων της Τύρου μετά την κατάληψή της από τον Αλέξανδρο το 332 π.Χ. Διόδ. Σικ. 17, 46, 3-4.

Δημήτρης Μποσνάκης, Κατηφείη και όνειδος. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι νεκροί - Αποκλίνουσες ταφικές πρακτικές στον αρχαίο ελληνικό κόσμο: μεταξύ νομιζομένων και στέρησης της ταφής (έκδ. ΤΑΠ, Αθήνα 2020, σσ. 171-172). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 196).