έναντι του χριστιανικού μυστικισμού

[…] η υπερβατικότητα του πλωτινικού Ενός
έχει να κάνει με την απόλυτη απλότητα της ενικότητάς του.
Ο Πλωτίνος λέει χαρακτηριστικά ότι
ο Νούς βλέπει το Έν «ου χωρισθείς»
καθώς «μετ' αυτόν και μεταξύ ουδέν»,
αλλά «ως τη ετερότητι μόνον κεχωρίσθαι».*

[...] ο πλωτινικός «μυστικισμός» είναι ριζικά διαφορετικός από τον μεταγενέστερο χριστιανικό μυστικισμό, ώστε οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν αντιμετωπίζουμε πλωτινικά κείμενα όπως αυτό της V.3.17.23-26. Διαβάζοντας κάποιος βιαστικά το χωρίο αυτό θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει ως εικονιστική περιγραφή μιας τυπικά χριστιανικής μυστικής εμπειρίας.

Όμως, το πλωτινικό Έν δεν έχει απόλυτα υπερκοσμικό χαρακτήρα αλλά, αντιθέτως, αποτελεί την εμμενή στον κόσμο καταγωγική του αρχή, η οποία δεν προσπελάζεται διανοητικώς όχι γιατί είναι απόλυτα υπερβατική αλλά γιατί απλώς είναι καταγωγική αρχή του λόγου ως οντολογικά απλούστερή του. Και μόνο η πλωτινική φράση «εν δε πάντη απλώ διέξοδος τίς έστιν;» αρκεί για να μάς κάνει να υποπτευθούμε τη διαφορετικότητα του πλωτινικού έναντι του χριστιανικού μυστικισμού.

*

Η ψυχή, κατά τον Πλωτίνο, βλέπει τον εαυτό της μέσα στο Έν και το Έν μέσα της, όταν διατάσσεται με τον τρόπο του Ενός παραμένοντας πάντοτε ο εαυτός της.

Ο Πλωτίνος βλέπει, έτσι, στη «μυστική ένωση» της ψυχής με το Έν όχι την ταύτιση δύο πραγματικοτήτων (θεατή-θεώμενου) αλλά τον ενισμό (την «άπλωσιν» ή την απλότητα), κατά το πρότυπο του Ενός, της ψυχής που το θεωρεί. Κατά την ένωση δεν συμβαίνει, λοιπόν, η σύγκραση δύο πραγματικοτήτων (του «όντος» και του Ενός) ούτε πάλι η ένωση αποτελεί τη συνθήκη κατά την οποία η ψυχή γνωρίζει το Έν ως κάτι έξω από την ίδια, αντιθέτως κατά την ένωση η ψυχή γνωρίζει το Έν ως αυτό που την καθιστά τέτοια που είναι, μια επί μέρους ενικότητα από την καθολική ενικότητα που είναι το Έν.

Έτσι, κατά τον Πλωτίνο, το απλό δεν το γνωρίζουμε με το να μεσολαβήσει κάτι συνθετότερό του, αλλά με το να απλουστευθούμε κατά τον τρόπο του.

Κατά τη «μυστική θεωρία» του Ενός η ψυχή παύει πλέον να υποφέρει από την αρρώστια της αποσπασματικότητάς της. Δεν βλέπει πλέον κάπου το Έν, αλλά παντού όπου κοιτάει. Τότε είναι που συνειδητοποιεί πως το Έν δεν χρειάζεται διόλου να κινηθεί προς αυτή, αφού αυτό είναι από πάντα εδώ και την περιμένει. Τώρα πια η ψυχή ξέρει ότι χρειάζεται το Έν τόσο όσο η περιφέρεια του κύκλου το κέντρο που τη γεννά αιωνίως.

Το θέμα της «μυστικής ένωσης», όπως και το συναφές της «επιστροφής», αποκαλύπτει ότι ο ενισμός αποτελεί τον αποκλειστικό τρόπο αυτοσυγκροτήσεως της ψυχής, καθώς, πριν την οντολογική της συσχέτιση με το Έν, αυτή δεν ήταν κάτι ήδη συντελεσμένο που ενιζόμενο διάκειται πλέον με τον τρόπο του Ενός, αλλά κατά τον ενισμό της και μόνο η ψυχή γίνεται τέτοια που προβλέφθηκε να γίνει, μια ενικότητα από τη απόλυτη και υπερούσια ενικότητα που είναι το Έν.

Γεώργιος Α. Λέκκας, Πλωτίνος. Προς μια Οντολογία του Τρόπου (έκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2009, σσ. 83, 86-88). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 32).