η λαϊκότητα του πεζογράφου Παπαδιαμάντη

μονάχα τα φτερά του ποιητή λειώνουν
στην επαφή με το απόλυτο.*

Ο «Παπαδιαμάντης» του Ζήσιμου Λορεντζάτου είναι αυτή ακριβώς η ακούσια παραχάραξη της ιστορικής μορφής. Το εκμαγείο έχει απολιθώσει το ζωντανό πρόσωπο.

*

Το πιο αμφίβολο στασίδι του χριστιανισμού, στημένο καλά κάτω από τον εκφοβιστικό όρο «ορθοδοξία», σε μία και μόνη ενότητα με τον άλλο όρο «παράδοση» είναι το ειδωλολατρικό στοιχείο της λαϊκής δοξασίας. Αυτό το ασύμμετρο μέρος σκόπιμα παραμένει αδιευκρίνιστο στον ελληνικό χώρο, υποταγμένο καθώς ήταν από τη φύση του σε μια εφήμερη παρουσία: Ο βίος των αγίων στο συναξάρι, τα φαντάσματα των κολασμένων ορατά στο μνήμα, το κορμί που λιώνει, το θανατικό, οι ξορκισμένοι και τόσα άλλα.

Τόσα άλλα πολλά, που κρύβουν αντιπαλότητα από έναν άμαχο πνευματικά πληθυσμό και έτσι εύκολα εξωραΐστηκαν από τους θεωρητικούς μας σε ταπεινότητα γνώσης. […] τώρα τα ανιχνεύουν από έναν άλλο αριστοκρατισμό και μαθαίνουμε εκ των υστέρων ότι πρόκειται για παιδευτική αθωότητα, σωτήρια αγραμματοσύνη, όταν ολόκληρος ο επίσημος χριστιανισμός πάλεψε για να τα απαλείψει.

Η λαϊκότητα του πεζογράφου Παπαδιαμάντη -όπως εξ άλλου αυτή είναι παρούσα στο μεγαλύτερο μέρος της ζωγραφικής του Μεσαίωνα, της πρώτης Αναγέννησης, και παρούσα επίσης στον Ρομαντισμό- δεν έχει σχέση με όλες αυτές τις πλασματικές ολότητες. Συνέβη και σ’ αυτόν ένας διχασμός, ένας βαρύς και σοβαρός καϋμός, αλλά από άλλους δρόμους.
Κι εδώ θα σταματήσω λίγο με τη δική άποψη, για να πώ πως ο Λορεντζάτος είχε από πριν δώσει τη λύση του αδιεξόδου: Ορθοδοξία ίσον παράδοση.

Θα ήθελα όμως να συμφωνήσουμε από κοινού ότι υπάρχουν και «απόκρυφα ευαγγέλια» τα οποία η Ορθοδοξία δεν κατάφερε να αφομοιώσει, έστω και αν η κοινή πίστη -ή απιστία- τα κατέγραψε. […]

Ρένα Κοσσέρη, Η άκανθος του ιερού ή Η απιστία του Παπαδιαμάντη [1985] (έκδ. Έρασμος, Αθήνα 2019, σσ. 17, 17-18). - Στο motto αποστροφή της ιδίας αναφορικά με την άρνησή της να δεί τον σύμφωνα με τον Λορεντζάτο «ετοιμοπαράδοτο Παπαδιαμάντη της παράδοσης» «ιδεολόγο» (ό.π., σ. 16).