η μαγεία της θρησκείας

μέχρι τον άδικο τάφο,
αυτή την ύψιστη προσβολή στο δικαίωμα της ύπαρξης.*

Και οι πλέον άθεες κοινότητες, κοινότητες επαναστατικές συνωμοτικού χαρακτήρα, δεν μπόρεσαν να αποφύγουν την οπισθοδρόμηση σε κάποιες, θρησκευτικού τύπου, λειτουργικές σχέσεις. Χρειάστηκαν μια γλώσσα συμβολική συνθημάτων και αναγνώρισης, τη μαγεία του επαναλαμβανόμενου τυπικού της σύναξης, το τελετουργικό στην κατανάλωση του χρόνου, το θρύλο της αγιωσύνης στο πρόσωπο του ηγέτη.

Παρενέβαινε κάθε φορά ένα επέκεινα του παρόντος ως μέλλον, κι ας ήταν δάνειο από το αφορισμένο παρελθόν.

Στην θρησκεία, η οποία είναι πολύ πιο συντηρητική, αφού η οικονομία της συγκαιράζει το πλήθος με τη διάρκεια, το μυστικό του ζωτικού ψεύδους αφήνει ανενόχλητη την καθαρότητα της φιλοσοφικής της απολογητικής.

Ο χριστιανός, ας πούμε, καθαίρεται πρωταρχικά με τον φετιχισμό της θείας μεταλήψεως ή τον κώδικα της νηστευτικής προσευχής, όσο για το εορτολόγιό του -χαρμόσυνο και επιθανάτιο- το ζεί μέσα σε πλήρως παγανιστικό κλίμα.

Αυτή η εξαιρετικά αισθαντική απελευθέρωση υποστατώνει, δίχως μεγάλη ευθύνη, το άπιαστο και αφηρημένο στοιχείο της θεολογίας του. Να λοιπόν που η παράδοση αμαρτάνει και δεν το γνωρίζει, ούτε καν διερωτάται πάνω σ' αυτό.

*

Αφού στολιστεί ο νεκρός καθώς σε αρχαίες τελετουργίες κι ακουστούν τα σκληρά μοιρολόγια της διαμαρτυρόμενης ζωής, οι συγγενείς και οι φίλοι συνάζονται ως πιστό εκκλησίασμα, όπου ο νεκρός κατευοδώνεται από τον ιερέα με το ειρηνικό και συμφιλιωτικό τροπάριο της ταφής - «...ένθα ουκ έστι πόνος...».

Ρένα Κοσσέρη, Η άκανθος του ιερού ή Η απιστία του Παπαδιαμάντη [1985] (έκδ. Έρασμος, Αθήνα 2019, σσ. 13-14, 15). - Στο motto αποστροφή της ιδίας αναφορικά με το δημοτικό μας τραγούδι, το οποίο «είναι το κατ' εξοχήν πανθεϊστικό παρόν» (ό.π., σ. 14).