η σύλληψη του χρόνου και η αγωνία των ψυχών

Λίγον καιρό μετά από τη γραφή, το ποίημα που είχε

 φτιάξει για τη θάλασσα, ήταν γεμάτο βρώμικα νερά

 και πεθαμένα ψάρια.*

Το κρίσιμο σημείο της [δέκατης] ωδής [της Κολάσεως] που διευκρινίζει τη σχέση της ενεργού ζωής προς τον υπερουράνιο τόπο είναι, κατά τον Gramsci, η σύλληψη του χρόνου, και συγκεκριμένα η απουσία του παρόντος στο σχέδιο και την προοπτική του άλλου κόσμου.

[...]

Καθ' όμοιο τρόπο, ο Gramsci αποφαίνεται ότι ο Cavalcante, κατοικώντας τον κόσμο των ψυχών, «βλέπει και στο παρελθόν και στο μέλλον, μα δεν βλέπει στο παρόν, σε μια καθορισμένη ζώνη του παρελθόντος και του μέλλοντος στην οποία συμπεριλαμβάνεται το παρόν. Στο παρελθόν ο Guido είναι ζωντανός, στο μέλλον ο Guido είναι νεκρός, αλλά στο παρόν; Είναι νεκρός ή ζωντανός;».

Ο κόσμος των ψυχών, ο υπερουράνιος τόπος, στερείται παρόντος. Μπορεί να ενθυμείται το παρελθόν της ενεργού ζωής· μπορεί ακόμη να προφητεύσει το μέλλον της· μα ως προς το παρόν είναι τυφλός· και επείγεται να μάθει, να πληροφορηθεί. Η αγωνία των ψυχών είναι η αγωνία του παρόντος.

Στέφανος Ροζάνης, Η «μίμηση» της πραγματικότητας στη Θεία Κωμωδία του Δάντη (έκδ. Παρουσία, Αθήνα χ.χ., σσ. 24-25).

-----
 * Στο motto ολίγος, αλλά επαρκής, Τάκης Σινόπουλος, από τη συλλογή «Ο Χάρτης» [1977], περιεχόμενη στην συγκεντρωτική έκδοση Συλλογή ΙΙ (έκδ. Ερμής, Αθήνα 1997, σ. 205).