ένα αλληγορικό όραμα του άλλου κόσμου...

[...] 

Μες στο καμίνι όλα τα πρόσωπα 

γινήκανε ένα πρόσωπο, κανένα πρόσωπο.

Η πόρτα δίχως μάνταλο κι ήρθες εσύ

μακρί μονόξυλο

 μαύρο ποτάμι.*

[...] αποφαίνεται ο De Sanctis, «η Θεία Κωμωδία είναι ένα αλληγορικό όραμα του άλλου κόσμου...

Ο άλλος κόσμος είναι αλληγορία και εικόνα αυτού του κόσμου, είναι στο βάθος η ιστορία ή το μυστήριο της ψυχής στις τρεις καταστάσεις της, αυτές που στην Αλληγορία της ψυχής αποκαλούνται Ανθρώπινη, Απογυμνωμένη, Αναγεννημένη, και οι οποίες ανταποκρίνονται στους τρεις κόσμους, στην κόλαση, στο καθαρτήριο και στον παράδεισο.

Είναι η ψυχή, η συσκοτισμένη από την αίσθηση, στην κατάσταση την καθαρά ανθρώπινη, που, απογυμνωμένη και καθαρμένη από τη σάρκα, ξαναγεννιέται, ξαναγυρίζει καθαρή και θεία.

Αυτή η αλληγορία ήταν λαϊκή και κοινή όχι λιγότερο απ' όσο στη λογοτεχνία.

Ο καθ' ένας έβλεπε κάπως τον άλλο κόσμο με το μάτι αυτού του κόσμου, με τα πάθη και τα ενδιαφέροντά του. Κυρίως, οι ιεροκήρυκες στην περιγραφή των οδυνών της κόλασης, αναζητούσαν εικόνες των γήινων παθών...

Ο άλλος κόσμος είναι εικόνα (figura) της ηθικής.

Η κόλαση είναι εικόνα (figura) του κακού ή των κακών συνηθειών·

ο παράδεισος είναι εικόνα (figura) του καλού ή της αρετής·

το καθαρτήριο είναι το πέρασμα από τη μία στην άλλη κατάσταση διά μέσου της μετανοίας και του σωφρονισμού.

Ο άλλος κόσμος είναι γι' αυτόν τον λόγο εικόνα (figura) διαφόρων καταστάσεων, στις οποίες βρίσκεται ο άνθρωπος σ' αυτή τη ζωή.

Η αναπαράσταση του άλλου κόσμου είναι λοιπόν μια εφαρμοσμένη ηθική, μια ηθική ιστορία του ανθρώπου, όπως αυτός τη βρίσκει μέσα στη συνείδησή του. Ο καθ' ένας έχει εντός του την κόλασή του και τον παράδεισό του».

Στέφανος Ροζάνης, Η «μίμηση» της πραγματικότητας στη Θεία Κωμωδία του Δάντη (έκδ. Παρουσία, Αθήνα χ.χ., σσ. 16-18).

-----
 * Στο motto ολίγος Τάκης Σινόπουλος, και δη η κατάληξη του ποιήματος «Πρόσωπα» της συλλογής «Δρομοδείχτες» [1960-1980], περιεχόμενη στην συγκεντρωτική έκδοση Συλλογή ΙΙ (έκδ. Ερμής, Αθήνα 1997, σ. 24).