επιθεωρητής προτείνει...
τη λειτουργία του θερινού σχολείου
από 13ης Ιουνίου μέχρι 15ης Σεπτεμβρίου 1938 *
Η πολιτική υπόσχεση της μέσης φωνής προκύπτει όχι μόνο από την αμφισημία της, αλλά και από το είδος χρονικότητας που παράγει. Αντλώντας από τον Benveniste, ο White διακρίνει εμφατικά τη χρονικότητα της ενεργητικής και της παθητικής φωνής απο εκείνη της μέσης. Ενώ στις πρώτες το ρήμα δηλώνει μια σχέση χρονικού διαχωρισμού μεταξύ της έναρξης και της ολοκλήρωσης της δράσης, στη μέση φωνή «οι δράσεις και τα αποτελέσματά τους εκλαμβάνονται ως ταυτόχρονα· παρελθόν και παρόν συγχωνεύονται αντί να διαχωρίζονται, ενώ το υποκείμενο και το αντικείμενο της δράσης συνενώνονται με κάποιο τρόπο». Ο Barthes ανιχνεύει αυτή τη συνένωση υποκειμένου/αντικειμένου στη μοντερνιστική γραφή, στην οποία ο συγγραφέας γράφει και «γράφεται» ταυτοχρόνως, δηλαδή συντάσσεται στο (και από το) κείμενο. Κατά τον Barthes, το γράφον υποκείμενο στα νεωτερικά κείμενα δεν «προηγείται της διαδικασίας της γραφής» (όπως συμβαίνει στην «ενεργητική φωνή») αλλά είναι «σύγχρονο με τη γραφή». Στον λόγο της μέσης φωνής το υποκείμενο δεν προϋπάρχει της ενέργειας του ρήματος, αλλά συντάσσεται μέσω αυτής.
Έτσι, το βασανίζομαι γίνεται μια πράξη δημιουργίας του υποκειμένου. Το υποκείμενο στο βασανίζομαι δεν είναι μόνο το υποκείμενο της ελληνικής κρίσης, αλλά σηματοδοτεί και μια κρίση της ίδιας της υποκειμενικότητας. Αντίθετα από το άυλο καρτεσιανό υποκείμενο, που προηγείται της γλώσσας και έχει τον έλεγχό της, το «εγώ» εδώ είναι επισφαλές, σχεσιακό, απτό και εν τω γεννάσθαι. Ο ενεστώτας του ρήματος κωδικοποιεί μια διεργασία χωρίς ορισμένη αρχή και τέλος. Το «εγώ» που εκφέρει το «βασανίζομαι» δρα στον κόσμο και ταυτόχρονα αφήνει τον κόσμο να δράσει επάνω του.
Το πεζό γράμμα με το οποίο αρχίζει η λέξη και τα αποσιωπητικά με τα οποία συχνά τελειώνει επιτείνουν την ανοιχτή χρονικότητα του βασανίζομαι. Τονίζουν το συνεχές του πόνου, αλλά και το ανοιχτό του λόγου και του υποκειμένου που αναδύεται μέσα από αυτόν. Χωρίς καθορισμένη αρχή και τέλος, το ρήμα διαγράφει το μέλλον σαν ένα χώρο ανοιχτό, που δεν έχει ακόμα γεμίσει. Η τελεία που χρησιμοποιείται σε κάποιες εκδοχές του βασανίζομαι φαίνεται να έχει την αντίθετη λειτουργία: κρατά τον παρατηρητή στο παρόν, σαν αιχμάλωτο και ανίκανο να φύγει προς τα εμπρός. Οπτικά, η τελεία παρουσιάζει το παρόν σε ακινησία και μάς φέρνει ενώπιον του αναπόδραστου πόνου στο «εδώ και τώρα». Ταυτόχρονα όμως αναγκάζει τον περαστικό να σταθεί και να σχετιστεί με αυτό το «τώρα». Σαν εμπόδιο στο διάβα του, τον κάνει να σκοντάψει και να εμπλακεί σε μια έντονα φορτισμένη συνάντηση. [...]
Μαρία Μπολέτση, “Από το υποκείμενο της κρίσης στην κρίση του υποκειμένου: η μέση φωνή στους ελληνικούς τοίχους”, στο: Documenta 14, Reader (Μόναχο 2017, σσ. 462-463, όπου καταγράφονται και οι σημειώσεις όπου δεί). Αρχικά όμως στο: Journal of Greek Media & Culture 2, τχ. 1 (Απρίλιος 2016).
-----
* Το motto εκ του βιβλίου του Βασίλη Αποστόλου, Οικισμοί Γρεβενών (αναδημοσίευση στα Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας, τ. 727, 19.05.2017, σ. 27).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου