λίγες ώρες μετά η Γη έσκασε σαν ρόδι

Τρώσαντος εν μαχαίρα, του βαρβάρου Παρθένε,

κατά την παρειάν σην εικόνα,

εξεπήδησεν αίμα ευθύς...*

Ο δέκατος όγδοος αιώνας πέρασε, το ίδιο και ο δέκατος ένατος, ο εικοστός και μερικοί άλλοι ακόμα. Η Εκκλησία γιορτάζει σήμερα τη μνήμη του αγίου Αντωνίου και είμαστε στη χρονιά 2316».
«Άρα είμαι νεκρός!»
«Εδώ κι εξακόσια χρόνια περίπου».
«Και η Έλενα;»
«Νεκρή, όπως κι εσύ. Πέθανες τη νύχτα που γνωριστήκαμε...»
«Πώς πέθανα; Ήπια το βιτριόλι;»
«Μέχρι την τελευταία σταγόνα. Και η Έλενα έσβησε από τη θλίψη της όταν έμαθε το άτυχο τέλος σου. Πάνε λοιπόν έξι αιώνες που και οι δύο βρίσκεστε κάτω από την εξουσία μου».

[...]

«Η Έλενα κι εσύ πεθάνατε την ημέρα που σού είπα. Η Έλενα ήταν προορισμένη να ανέβει στην έπαυλη των αγγέλων την ημέρα της Κρίσεως, ενώ εσένα σού αξίζανε τα χειρότερα μαρτύρια της κολάσεως. Εκείνη επειδή ήταν άδολη και αγνή – εσύ επειδή έζησες μακριά από τον Θεό κι επειδή έτρεφες ποταπές φιλοδοξίες. Πρόσεξε τώρα: η ημέρα της Κρίσεως είναι αύριο, μόλις η ώρα σημάνει τρεις το μεσημέρι στη Ρώμη».

Πέδρο Αντόνιο δε Αλαρκόν, Ο θάνατος κι ο φίλος του (μτφρ. Δ. Σταυρίδου, έκδ. Ροές, Αθήνα 2014, σ. 120). Ο τίτλος φρασούλα εκ του ιδίου (ό.π., σ. 127). Στις σσ. 108-109 το ταξείδι των ψυχών επάνω ανά τις Ηπείρους από τα κύματα!

-----
* Στο motto στιχάκι εκ του υπό στοιχείον 'Τ' οίκου των Χαιρετισμών Παναγίας της Πορταϊτίσσης, εκ χειρογράφων της Ι.Μ. Ιβήρων (έκδ. Ι.Μ. Ιβήρων 2006, σ. 54). Εκ του ιδίου (ό.π., σ. 50) και ο υπό στοιχείον 'Κ' οίκος:

«Κατά νώτων θαλάσσης, επαφίησιν είτα, εικόνα η γυνή την αγίαν· ήπερ ορθίω σχήματι σαφώς,
θαυμασἰως εποιείτο την έλευσιν, κατά δυσμάς ηλίου· διό η μήτηρ συν υιώ εβόα· Αλληλούϊα».

το χωριό των κακομαθημένων γυναικών

Το χωριό των κακομαθημένων γυναικών βρίσκεται στη ωραιότερη θέση του Βασιλείου της Κρήτης. Μπροστά απλώνεται θάλασσα. Πετούν χελιδονόψαρα. Χορεύουν δελφίνια. Πνέουν αύρες θεσπέσιες. Πίσω υψώνεται κατάφυτο βουνό. Δένδρα μεγάλα κινούν τον αέρα και τον αναζωογονούν. Πρόβατα βελάζουν. Πέρδικες κακαρίζουν. Στα δεξιά απλώνονται περιβόλια ανοιξιάτικα και θημωνιές εαρινές. Αριστερά θάλλουν τα καρποφόρα δέντρα του Βασιλείου. Μηλιές, κερασιές, πορτοκαλιές, αχλαδιές. Αμπέλια πλούσια. Στρέφουν λοιπόν πίσω οι κακομαθημένες το κεφαλάκι τους και αναπνέουν το βουνό. Απλώνουν τα ποδαράκια τους και τα λούζει το κύμα. Πιάνουν όποιους καρπούς θέλουν με το δεξί. Έχουν στο αριστερό χέρι όποιο φρούτο επιθυμούν. Οι γυναίκες αυτού του χωριού είναι πολύ ωραίες και κακομαθημένες. Γι’ αυτό ονομάζεται έτσι το χωριό. Στην πρώτη γλώσσα της Κρήτης τις γυναίκες αυτές τις έλεγαν «ξενινιασμένες». Η λέξη θέλει να πεί ότι αυτές οι γυναίκες συμπεριφέρονται ωσάν τα νινία, κάνουν δηλαδή σαν τα μωρά παιδιά.

Άλλο χαρακτηριστικό των κακομαθημένων γυναικών είναι ότι έχουν στην εξουσία τους όσους και όποιους άνδρες επιθυμούν. Απεχθάνονται τους ταπεινούς, τους άξεστους και τους ανέραστους. Τούς αρέσουν οι ευγενικοί. Οι υπερήφανοι. Οι πλούσιοι και οι ερωτικοί. Είναι αυτοί που υποτάσσονται εύκολα και υπηρετούν με θέρμη τις κακομαθημένες τους. Υποτάσσονται σε αυτές διότι θέλουν να υποτάσσονται. Υπηρετούν διότι θέλουν να υπηρετούν. Κοιμούνται στο κρεβάτι των κακομαθημένων γυναικών τους μόνο όταν θέλουν εκείνες. Όταν δεν θέλουν να τούς έχουν στο κρεβάτι, τούς βάζουν και κοιμούνται στο χαλάκι. Σηκώνονται εκείνες τη νύχτα να πάνε για νερό τους. Κατεβαίνουν. Πατούν με τα ωραία τους πόδια τους άνδρες που κοιμούνται στο χαλάκι. Πάνε, κάνουν το νερό τους. Επιστρέφουν στο κρεβάτι τους. Πατούν επάνω στους ωραίους και τους υπερήφανους άνδρες. Ανεβαίνουν στο κρεβάτι. Κοιμούνται. Οι άνδρες ξαγρυπνούν και παρακολουθούν με ευλάβεια την ανάσα των κακομαθημένων γυναικών τους.

Το χωριό των κακομαθημένων γυναικών το ίδρυσε η Βασἰλισσα Πασιφάη η Γ1 η Ανελέητη ή Αναβαίνουσα. Λέγεται πως προτού γίνει βασίλισσα, συνήθιζε να συνευρίσκεται με όποιον ήθελε και με όποιαν ήθελε. «Τα αιδοία της», αναφέρουν τα Βασιλικά Χρονικά, «ήσαν ανελέητα. Περιέλουζε τους εραστές της με υγρἀ θεσπέσια και περιφλεγή. Μέγας πόθος έκαιγε τα σώματα αυτών. Και εκείνη αφού τούς έχριε με τα ζείδωρα υγρά της, κατέκαιε την υπόστασίν τους. Εμαίνοντο οι άνδρες. Εφλέγοντο. Και εκείνη τούς είχε στην υπηρεσία της. Ήτανε δύστροπη. Ήταν άγαν κακομαθημένη. Αλλά εις τα ερωτικά ήταν θεότης». [...]

Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Το Βασίλειο της Κρήτης. Γενικές πληροφορίες και χωριά (έκδ. Άγρα, Αθήνα 2013, σσ. 149-150).

ένα παράδειγμα και για το μουνάκι

Σε ένα ιταλικό λύκειο στη Ρώμη, πραγματοποιήθηκε, μεταξύ των μαθητών, έρευνα, ανόητη όπως και οι υπόλοιπες, ρωτώντας τους, αν έπρεπε να επιλέξουν, αν θα προτιμούσαν να είναι πλούσιοι και ανάπηροι ή υγιείς αλλά φτωχοί. Η πλειονότητα προτιμούσε να είναι πλούσια και ανάπηρη, και μια τέτοια αισχρή απάντηση αποδεικνύει ότι ήταν ήδη φτωχοί και ανάπηροι.

Είναι άχρηστο να διαμαρτύρονται για το εκπαιδευτικό σύστημα όταν παράγει τέτοια τερατουργήματα. Τα λυκειόπαιδα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο από ό,τι τούς ζητάνε και τούς προετοιμάζουν να είναι: δουλοπάροικοι. Η κατάργηση της δουλείας, έλεγε ο Leopardi, προήλθε από την κατάργηση της ελευθερίας.

Την τελευταία φορά που οι Ιταλοί ήταν υγιείς και πραγματικά πλούσιοι, δηλαδή κατά την Αναγέννηση, μιλούσαν πολύ ελεύθερα για όλα, συνεπώς και για το μουνάκι· αρκεί να διαβάσει κανείς την ιδιωτική αλληλογραφία των επιφανών ανθρώπων της εποχής.

[...]

Εκτιμά κανείς τη διαφορά μεταξύ εκείνων των ανθρώπων που δημιούργησαν Ιστορία, και εκείνων που, όντας ανίκανοι να το κάνουν, θα περάσουν στην Ιστορία μόνο λόγω μιας πίπας, χωρίς κατάποση και διατηρούμενης στο ψυγείο, από μια εκπαιδευόμενη στο οβάλ γραφείο του Λευκού Οίκου. Αν η πίπα έχει κανονικά ως αποτέλεσμα να μεγαλώσει ό,τι μόλις μια στιγμή πριν ήταν μικρό, αυτή εδώ έδωσε ένα μικρό χτύπημα στη μεγαλύτερη δύναμη του κόσμου.

Gianfranco Sanguinetti, Το μουνάκι χθες και σήμερα (μτφρ. Τηλεμ. Δουφεξής – Αντωνόπουλος, έκδ. Bibliotheque du temps perdu, Αθήμα 2018, σσ. 68-69). Κρίμα να έχει τόσα ορθογραφικά και τυπογραφικά σφάλματα το εν λόγω τομίδιο. Τέτοιες αφρόντιστες εκδόσεις θα έπρεπε να πωλούνται κοψοχρονιά. Δυστυχώς είναι ίδιον τον εν λόγω εκδόσεων τα αφρόντιστα τυπωμένα βιβλία. Κρίμα.

προοδευτική ατροφία

Ακριβώς όπως κάποιος για αυτοάμυνα απέναντι σε ένα πολύ ισχυρό φώς σχεδόν τυφλώνεται, και κουφαίνεται έναντι ενός εκκωφαντικού θορύβου, ο άνθρωπος στην κοινωνία του θεάματος, κακοποιώντας και ακρωτηριάζοντας δίχως οίκτο και χωρίς αντίσταση την ίδια του την ανθρωπιά, οφείλει, ως αντιστάθμισμα, πρωτίστως να μειώσει δραστικά τις ικανότητές του να υποφέρει και να απολαμβάνει. [...] Γνωρίζουμε ότι η οικονομική, τεχνική και παραγωγική ανάπτυξη των δύο τελευταίων αιώνων, έπραξε ούτως ώστε η εργασία να εξειδικεύεται συνεχώς, γινόμενη ολοένα και πιο παθητική, επαναλαμβανόμενη και αφηρημένη. Και με αυτό τον τρόπο καθένας να αναπτύσσει στην εργασία του γνώσεις και συμπεριφορές εντελώς καθορισμένες και λειτουργικές, και γενικούς όρους επιβίωσης στους οποίους πρέπει να προσαρμοστεί εις βάρος όλων των άλλων.

Επομένως, η προσωπική ανάπτυξη μέσα στον κόσμο, που στα παιδιά βρίσκεται στο μέγιστο βαθμό, αναστέλλεται και ακρωτηριάζεται κοινωνικά. Παραμένοντας αδρανής, ατροφεί. [...] Όπως το διατύπωσε ένας μεγάλος γιατρός αλλοτινών καιρών, μπορούμε πάντα να ξέρουμε περισσότερα για όλο και λιγότερα, ώσπου να ξέρουμε περισσότερα για όλο και λιγότερα, ώσπου να ξέρουμε τα πάντα από το τίποτα.

Ευνουχισμένος σε νεαρή ηλικία, στο σύνολο των προδιαθέσεων και των ποιοτήτων ήδη από παιδί, περιβαλλόμενος από ένα ψυχολογικό τοπίο εντελώς ενοχικό, ο σύγχρονος άνθρωπος πολύ σύντομα αρχίζει να παλινδρομεί επιτρέποντας να τον εκλαμβάνουν ως ανήλικο, ή ακόμα και σαν ψυχικά ανήλικο.

Και έτσι συμβαίνει πράγματι. Οι αντιφατικές κατηγορίες, οι αυθαίρετες απαγορεύσεις, οι εξευτελιστικές κυρώσεις ξεφεύγουν πέρα από κάθε λογική κι αξιοπρέπεια. Το κάπνισμα ενός τσιγάρου προς απόλαυση απαγορεύεται ολοένα και περισσότερο, διότι είναι κακό για την υγεία, αλλά η εισπνοή του αέρα των σύγχρονων πόλεων γεμάτου από ύπουλο κονιορτό και τα αέρια της βιομηχανίας και των αυτοκινήτων, η εισπνοή ραδιενέργειας και η βρώση χημικών είναι υποχρεωτική, διότι είναι καλό για την οικονομία. [...]

Gianfranco Sanguinetti, Το μουνάκι χθες και σήμερα (μτφρ. Τηλεμ. Δουφεξής – Αντωνόπουλος, έκδ. Bibliotheque du temps perdu, Αθήμα 2018, σσ. 64-65). Κρίμα να έχει τόσα ορθογραφικά και τυπογραφικά σφάλματα το εν λόγω τομίδιο. Τέτοιες αφρόντιστες εκδόσεις θα έπρεπε να πωλούνται κοψοχρονιά. Δυστυχώς είναι ίδιον τον εν λόγω εκδόσεων τα αφρόντιστα τυπωμένα βιβλία. Κρίμα.

η αλληλεγγύη του είδους

Κάθε έμβιο ον, στην απαρχή του, αποκτά υπόσταση χάρη στο συν-είναι με έναν φέροντα οργανισμό που συγκροτεί σε μικρογραφία τις βιολογικές του ικανότητες. Αν βρεί ό,τι χρειάζεται για να συντηρηθούν και να εξελιχθούν αυτές οι ικανότητες, ένα άτομο, ομοειδές με εκείνο που το έφερε στον κόσμο, αναπτύσσεται με τα λειτουργικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά τού είδους του. Έτσι μεταδίδεται η ζωή διαμέσου του χρόνου και του χώρου από τους έμβιους οργανισμούς.

Σε κάθε θηλαστικό, η πραγματικότητα έχει ορίσει ένα πεπρωμένο που, αρχικά, τού επιφυλάσσει τη συνθήκη μιας εξατομικευμένης οντότητας, αδύναμης να επιβιώσει αν είναι απομονωμένη.

Ο σπόρος ενός φυτού μπορεί να μείνει απομονωμένος εκατομμύρια χρόνια, να μεταφερθεί στον χώρο μακριά από το φυτό από το οποίο προέρχεται, κι ωστόσο να διατηρεί ενεργή την ικανότητα αναπαραγωγής ενός ολοκληρωμένου εκπροσώπου του είδους του, αρκεί να συναντήσει τις γεωλογικές και κλιματικές συνθήκες που απαιτεί η ανάπτυξή του.

Το γονιμοποιημένο αυγό ενός εντόμου, ενός ψαριού, ενός βατραχοειδούς, ενός ερπετού, ενός πτηνού μπορεί να επιβιώσει, άλλοτε για μικρότερο χρονικό διάστημα κι άλλοτε για μεγαλύτερο, εν αναμονή των συνθηκών που θα επιτρέψουν την εκκόλαψή του.

Το γονιμοποιημένο αυγό ενός θηλαστικού (άρα και του ανθρώπου) δεν καταλήγει στη δημιουργία ενός βιώσιμου ατόμου αν δεν εμφωλεύσει στα σπλάχνα ενός θηλυκού εκπροσώπου του είδους του, ο οποίος παρήγαγε το θηλυκό μέρος του αυγού για να το γονιμοποιήσει το αρσενικό μέρος, που προέρχεται από ένα αρσενικό εκπρόσωπο του ίδιου είδους. Ο γεννήτωρ, το αρσενικό άτομο, δεν είναι απαραίτητος για την επιβίωση των νεογνών.

Μετά τη γέννησή τους, τα μικρά θηλαστικά πρέπει απαραιτήτως να θηλάσουν. Ανεξαρτήτως αν τα θηλάζει η μητέρα τους ή κάποιος άλλος θηλυκός εκπρόσωπος του ίδιου ή διαφορετικού είδους, που τα υιοθετεί και τα προστατεύει επί αρκετό διάστημα, ή αν την προστασία τους έχει αναλάβει ο άνθρωπος παρέχοντάς τους τροφή και φροντίδα, τα μικρά θηλαστικά, μόλις απογαλακτιστούν, είτε είναι μόνα είτε κοντά σε άτομα ενός είδους διαφορετικού από το δικό τους, μεγαλώνουν και συμπεριφέρονται σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του είδους τους. [...]

Για να γεννηθεί βιώσιμο, το μικρό του ανθρώπου πρέπει, όπως όλα τα θηλαστικά, να περάσει ορισμένους μήνες συ-ζώντας, εμφωλεύοντας μέσα στη μητέρα του.

Μετά τον τοκετό, κατά τη διάρκεια του οποίου αφήνει τον πλακούντα στα σπλάχνα της και υπάρχει με τον οργανισμό του διαχωρισμένο από εκείνη, υφίσταται μια μεταλλαγή – αναπνέει, κυκλοφορεί το αίμα του, λειτουργεί η πέψη και αυτονομείται η αφόδευση. Ωστόσο, για ένα διάστημα τουλάχιστον διπλάσιο εκείνου της κυοφορίας του, δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς να εξαρτάται από τον θηλασμό, τη θαλπωρή, τις σωματικές φροντίδες και την προστασία που έχει αναλάβει να τού εξασφαλίζει κάποιο ζωντανό πλάσμα.

Φρανσουάζ Ντολτό, Για τη μοναξιά (μτφρ. Ελ. Κούκη, έκδ. Σμίλη, Αθήνα 2008, σσ. 19-21).

μια ποθητή γυναίκα

Η Κνίδια Αφροδίτη απεικονίζει για πρώτη φορά τη θεά του έρωτα και της σεξουαλικής δραστηριότητας ως μια ποθητή γυναίκα, εισάγοντας τον ερωτισμό στη μνημειακή τέχνη.

*

Η ερωτική υποδοχή του αγάλματος [...] συνάγεται με σαφήνεια από τις αφηγήσεις μιας σειράς αρχαίων συγγραφέων. Όπως παραδίδει ο Λουκιανός, το άγαλμα είχε τοποθετηθεί στο κέντρο ενός μονόπτερου ναού (κυκλικός ναός με μια σειρά κιόνων), ώστε να είναι ορατό και από την μπροστινή και από την οπίσθια όψη του. Μάλιστα, αφηγείται ένα περιστατικό, κατά το οποίο ένας άνδρας κρύφτηκε κατά τη διάρκεια μιας νύχτας στο ναό και συνευρέθηκε με το άγαλμα.

*

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αφηγείται πως οι Κώοι, οι οποίοι είχαν παραγγείλει στον Πραξιτέλη ένα άγαλμα της Αφροδίτης, αρνήθηκαν να το παραλάβουν, καθώς η γυμνότητά του θεωρήθηκε απαράδεκτη· έτσι, ζήτησαν από τον καλλιτέχνη να φιλοτεχνήσει ένα άλλο, με τη θεά ντυμένη. Το γυμνό άγαλμα το αγόρασε η Κνίδος και το τοποθέτησε στο τέμενος της Αφροδίτης. Αργότερα, κατά τη βασιλεία του Θεοδοσίου Α΄η Κνίδια Αφροδίτη μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου καταστάφηκε σε πυρκαγιά το 476 μ.Χ.

Η ελληνική τέχνη στα μουσεία του κόσμου. Μουσεία Βατικανού-Καπιτωλίου. Ρώμη (έκδ. Η Καθημερινή, Αθήνα 2010, σσ. 20-21).

πολύμαστος

Άρτεμις Εφεσία· [...] ρωμαϊκό αντίγραφο του περίφημου ομοιώματος της Αρτέμιδος που λατρευόταν στο μεγάλο ναό της στην Έφεσο, ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Στο ομοίωμα αυτό [...] η θεά αποδίδεται στην ασάλευτη στάση ενός πανάρχαιου ειδώλου, που συγκεντρώνει και στοιχεία μη ελληνικής προέλευσης.

Η θεά φοράει στενό ένδυμα, καλυμμένο από ανάγλυφες προτομές ζώων, μέλισσες και ρόδακες· το κεφάλι, με το πυργόμορφο διάδημα, πλαισιώνεται από σεληνιακό δίσκο και ύφασμα που φέρει άλλες ανάγλυφες προτομές. Κάτω από τη γιρλάντα που κοσμεί το στήθος της θεάς κρέμονται πολλές σειρές από μαστούς, αναμφισβήτητα σύμβολα γονιμότητας και πλησμονής.

Επειδή λείπουν οι θηλές, έχει υποστηριχτεί ότι οι μαστοί δεν «ανήκουν» στο σώμα της θεάς, αλλά έχουν εφαρμοστεί στο ένδυμα που φοράει, όπως ακριβώς και τα υπόλοιπα διακοσμητικά στοιχεία· το γεγονός ότι δεν είναι μπρούντζινοι, όπως τα γυμνά μέρη του αγάλματος, αλλά μαρμάρινοι, όπως το ένδυμα και τα εξαρτήματά του, μοιάζει να συνηγορεί υπέρ της άποψης αυτής.

Πρέπει, ωστόσο, να απορρίψουμε τις ερμηνείες που βλέπουν σε αυτές τις λεπτομέρειες άλλους συμβολισμούς (λ.χ., τα γεννητικά όργανα ταύρων που θυσιάστηκαν στο ναό), καθώς η προσωνυμία «πολύμαστος»και οι συγγενικές εκφράσεις που συνόδευαν τη θεά επιβεβαιώνουν ότι, είτε είναι πραγματικά είτε πρόσθετα, πρόκειται πάντως για γυναικεία στήθη.

Η ελληνική τέχνη στα μουσεία του κόσμου. Μουσεία Βατικανού-Καπιτωλίου. Ρώμη (έκδ. Η Καθημερινή, Αθήνα 2010, σσ. 74-75).