η χρονολογική κατάταξη

[…] η χρονολογική κατάταξη της κυκλαδικής σειράς είναι [...] καθαρά τυπολογική, χωρίς να στηρίζεται (όπως και στην περίπτωση των κούρων) σε οποιαδήποτε ακριβή χρονολογική μαρτυρία και ενδέχεται επομένως να είναι λανθασμένη.

Οπωσδήποτε, παρά τις επιφυλάξεις που μόλις διατυπώσαμε, η αρχαϊκή σειρά μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύει, από άποψη εξέλιξης, μια προοδευτική μετάβαση από τις άκαμπτες, σχηματικές μορφές της αρχαϊκής περιόδου προς το ελεύθερο, σχεδόν φυσιοκρατικό ύφος των τελευταίων χρόνων του 5ου π.Χ. αιώνα. Η φυσιοκρατική τεχνοτροπία απαιτούσε μεγαλύτερη προσοχή στους όγκους του σώματος και στην ακριβή απόδοση των επιφανειών.

Η κυκλαδική σειρά, εφόσον το χρονολογικό σχήμα που προτείνω είναι σωστό, δείχνει σχεδόν το αντίθετο. Στη φάση Γρόττας-Πηλού που προηγείται, οι μορφές Πλαστηρά πλάθονται με έμφαση -αν και, στα μάτια μας, χωρίς μεγάλη ακρίβεια στις αναλογίες- με καλά στρογγυλεμένη τη λεκάνη και τους γλουτούς και με τονισμένες λεπτομέρειες όπως τα γόνατα, ο ομφαλός, τα αυτιά και το στόμα.

Μερικά από τα στοιχεία αυτά επιβιώνουν και στην παραλλαγή Καψάλων, αν η προτεινόμενη διαδοχή των παραλλαγών είναι σωστή. Από εκεί και πέρα, όμως, παρατηρείται μια μετάθεση προς τις κυματιστές επιφάνειες και τη γραμμική έμφαση της παραλλαγής Δωκαθισμάτων, λιγότερο ευδιάκριτη όσον αφορά στους όγκους του σώματος από την παραλλαγή Σπεδού αλλά πολύ πιο κομψή χάρη στον τολμηρό κυματισμό του σώματος. Είναι φανερό ότι για τους Κυκλαδίτες τεχνίτες η πιστή ανατομία και η φυσιοκρατική απόδοση δεν είχαν τις ίδιες αξίες, ως απώτεροι στόχοι, μ’ εκείνες που αποδίδουμε στους Έλληνες των αρχαϊκών κλασικών χρόνων.

Colin Renfrew, Το Κυκλαδικό Πνεύμα. Αριστουργήματα της Συλλογής Νικολάου Π. Γουλανδρή (μτφρ. Κλ. Παλυβού, έκδ. Ομώνυμο Ίδρυμα & Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 1991, σ. 131).