Τετάρτη 8 Ιανουαρίου 2020

ο εργαζόμενος λαός κεντρικό θέμα της τέχνης στις Κάτω Χώρες


Η τέχνη έγινε μαγικό μέσο εξαπάτησης της κυρίαρχης τάξης σχετικά με τους κοινωνικούς κινδύνους που την περιέβαλαν.

Ενώ στην ιταλική Αναγέννηση οι εργαζόμενοι άνθρωποι δεν ήταν καθόλου κεντρικό θέμα, έγιναν κεντρικό θέμα στις Κάτω Χώρες. Εδώ μια αστική τάξη με συνείδηση του εαυτού της διέθεσε πλούσια καλλιτεχνικά μέσα για να παραστήσει τον δρώντα πληβείο - όχι πια το φτωχό Λάζαρο, τον παθητικό επαίτη, τον πάσχοντα της γοτθικής τέχνης, όχι πια τον ψεύτικο βοσκό του μπαρόκ της όπερας, αλλά το χωρικό και τον τεχνίτη στη λειτουργία τους ως παραγωγών, στην κοινωνική τους δραστηριότητα.

Στον Brueghel ο εργαζόμενος λαός είναι πάντα παρών. Συχνά και ορθά έχει τονιστεί η εσωτερική συγγένεια μεταξύ του Brueghel και του Ραμπελαί, του Θερβάντες, και πάν' απ' όλους, του Σαίξπηρ. Αλλά η στάση του Σαίξπηρ ήταν ακόμη, εν μέρει, στάση αριστοκρατική. Ιδίως σε πολλές από τις κωμικές αγροτικές του σκηνές. Ούτε ίχνος τέτοιας στάσης δε βρίσκεται πουθενά στο έργο του Brueghel. Ο Αυστριακός ιστορικός της τέχνης Max Dvorak είχε απόλυτα δίκιο όταν έγραφε:

«Ο Μπρέγκελ ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης για τον οποίο οι ρεαλιστικές λαϊκές σκηνές δεν ήταν απλώς μια σκηνική σύνθεση. Η ζωή η ίδια ήταν γι' αυτόν το μέτρο όλων των ανθρώπινων πραγμάτων και η πηγή όπου μελετούσε και ανακάλυπτε τις παρορμήσεις, τις αδυναμίες, τα πάθη, τα ήθη, τις συνήθειες, τις σκέψεις και τα αισθήματα που κυβερνούν το ανθρώπινο γένος».

Η αναπαράσταση της αγροτικής δουλειάς, και των εργαζομένων ανθρώπων γενικά, στους πίνακες του Μπρέγκελ είναι μια συνεχής κατάφαση, χωρίς εξιδανίκευση, μα και χωρίς κοινωνική διαμαρτυρία ή έγκριση.

Έρνστ Φίσερ, Η αναγκαιότητα της τέχνης (μτφρ. Φ. Χατζηδάκη, έκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1966, σσ. 160-161).

Δεν υπάρχουν σχόλια: