τί χρειάζεται η τέχνη στην εποχή των μηχανών;

«Το μοντέρνο τέλος του κόσμου θά 'ρθει όταν

οι μηχανές θα γίνουν τέλειες και, ταυτόχρονα,

φανερωθεί η ανικανότητα του ανθρώπου

να λειτουργεί».*

Δεν είναι τάχα η τέχνη κάτι που ανήκε στην παιδική ηλικία και την εφηβεία του ανθρώπινου γένους; Δεν μπορούμε μήπως να κάνουμε χωρίς τέχνη, τώρα που φτάσαμε στην ωριμότητα;

Είναι φανερό πως ο καπιταλισμός δεν είναι πια ικανός να παράγει μια νέα αναγέννηση της τέχνης. Ο σοσιαλισμός όμως; Μπορεί να διανοηθούμε πως θα γεννηθεί ένας άλλος Όμηρος ή Σαίξπηρ; ένας Μότσαρντ ή ένας Γκαίτε; Και αν γεννηθεί, θα τον χρειάζεται η κοινωνία;

Δεν είναι μήπως η τέχνη ένα γοητευτικό υποκατάστατο, μια μαγική επίκληση της πραγματικότητας, που δημιουργούν οι άνθρωποι για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα με την πραγματικότητα; Δεν προϋποθέτει η τέχνη μια πνευματική παθητικότητα που είναι προετοιμασμένη να δεχτεί το όνειρο για πράξη, τον ίσκιο για ύπαρξη και που παίρνει ένα σύννεφο για την Ήρα;

Στο προβλεπτέο μέλλον θα έχουμε τέλειες κυβερνητικές μηχανές, ικανές να χειρίζονται την πραγματικότητα με μαθηματική ακρίβεια. Κανένα συναίσθημα δεν θα τις αποπλανά, κανένα πάθος δεν θα τις παρασέρνει σε λάθος. Τί χρειάζεται η τέχνη, τί χρειάζεται ο θείος πέπλος της Ελένης σε μια εποχή ολοκληρωτικού αυτοματισμού, απεριόριστων παραγωγικών δυνάμεων και απεριόριστης κατανάλωσης;

Στο μέλλον, ενδεχομένως οι μηχανές ν' απαλλάξουν τους ανθρώπους από κάθε μηχανική εργασία, η οποία θα καταντήσει να θεωρείται ανάξια ανθρώπινης προσπάθειας. Όσο όμως οι μηχανές γίνονται όλο και πιο αποδοτικές και τέλειες, τόσο θα γίνεται φανερό πως η ατέλεια είναι το μεγαλείο του ανθρώπου.

[...]

Στην πρώτη ομαδική περίοδο της ανάπτυξης της ανθρωπότητας η τέχνη ήταν το μεγάλο επικουρικό όπλο στον αγώνα κατά της μυστηριακής δύναμης της φύσης. Η τέχνη στις αρχές της ήταν μαγεία, ήταν ουσιαστικά ένα με τη θρησκεία και την επιστήμη.

Έρνστ Φίσερ, Η αναγκαιότητα της τέχνης (μτφρ. Φ. Χατζηδάκη, έκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1966, σ. 259-260, 261). - Στο motto αφορισμός του Καρλ Κράους (ό.π., σ. 255).