[...] η δυαδική αφηγηματική δομή προσφέρει δύο δυνατότητες εισόδου: από την οπτική γωνία του αφηγητή ή από την οπτική γωνία της μητέρας. Η διαφορά στην οπτική γωνία των δύο χαρακτήρων συνδέεται στενά με την στάση που υιοθετούν:
ο αφηγητής προσπαθεί να εξηγήσει μιαν ακατανόητη σειρά γεγονότων και τη συμπεριφορά της μητέρας να βρεί τα αίτια που καθορίζουν το γιατί η συμπεριφορά αυτή αφίσταται του κοινωνικά συνήθους και αποδεκτού· η μητέρα είναι συναισθηματικά καθηλωμένη σε ένα συμβάν και η επιθυμία της να το επανορθώσει έχει εκτοπίσει κάθε επιθυμία να το κατανοήσει.
Άλλωστε πρέπει να σημειώσουμε ότι η οπτική γωνία της μητέρας παραμένει αμετάβλητη καθ' όλη τη διάρκεια της αφήγησης, ενώ η οπτική γωνία του αφηγητή μεταβάλλεται, καθώς κατανοεί καλύτερα τόσο το τί έχει συμβεί όσο και από ποιά αίτια διέπεται η συμπεριφορά της μητέρας.
Η μεταβολή της οπτικής γωνίας του αφηγητή υποβοηθείται από τη μεγάλη διάρκεια της αφήγησης και από το γεγονός ότι αυτός δεν αφηγείται από ένα ορισμένο χρονικό σημείο αλλά παρακολουθεί τα γεγονότα αφηγούμενος ταυτόχρονα, από μικρό παιδί έως ώριμος άνδρας.
Έτσι, χάρη στη χρονική διάρκεια της αφήγησης, χωρίζεται στα δύο η οπτική γωνία του αφηγητή: είναι αφ' ενός ένα αδύναμο μικρό παιδί, που αισθάνεται το άγχος τής μητέρας του λόγω τής ασθένειας τής αδελφής του ως απειλή για τη ζωή του, και αφ' ετέρου ένας μορφωμένος ενήλικος, που έχει μελετήσει και τα ζητήματα τής θρησκείας και τα προβλήματα τής ψυχής και είναι ικανός να εξηγήσει το πώς μια σειρά από συμβάντα καθόρισαν το χαρακτήρα τής μητέρας.
Ο διαχωρισμός αυτός γίνεται εκ των υστέρων: η ανέλιξη τής αφήγησης δίνει την εντύπωση ότι τα γεγονότα συμβάλλουν στην ανάπτυξη τής ικανότητας τού αφηγητή να τα κατανοεί.
*
Το διήγημα αποτελεί ψυχολογική ανάλυση οικογενειακών σχέσεων. Η ανάλυση αυτή είναι δισδιάστατη: ο ένας άξονας είναι η σχέση αφηγητή-μητέρας και ο άλλος η σχέση της μητέρας με τα αρσενικά και θηλυκά παιδιά.
«Πειραματική ψυχολογία ή ψυχανάλυση;» αναρωτιέται ο Παν. Μουλλάς [...] και χαρακτηρίζει το διήγημα ως «ένα από τα τυπικότερα δείγματα αυτού που η φροϋδική θεωρία ονόμασε 'οικογενειακό μυθιστόρημα των νευρωτικών'». Εν προκειμένω όμως δεν έχουμε τη φαντασίωση ενός νευρωτικού, αλλά ένα λογοτεχνικό κείμενο.
Σύμφωνα με τον Φρόυντ, οι γονείς αποτελούν αρχικά για το παιδί τη μόνη εξουσία στον κόσμο και την πηγή κάθε πίστης. Καθώς όμως το παιδί αναπτύσσεται πνευματικά, αρχίζει να τούς βλέπει κριτικά και να τούς συγκρίνει με άλλους γονείς. Ενίοτε το παιδί αισθάνεται αγνοημένο, αισθάνεται ότι δεν έχει την αμέριστη αγάπη των γονέων και αυτό συμβαίνει ιδίως όταν υπάρχουν αδέλφια.
Τότε το παιδί αντικαθιστά τους γονείς του με άλλους, κοινωνικά ανώτερους, και η φαντασίωση αυτή συνεχίζεται, σύμφωνα με τον Φρόυντ, και μετά την εφηβεία.
Η οργάνωση και η «μυθιστορηματική» ποιότητα των φαντασιώσεων αυτών εξαρτάται από την ευφυΐα του παιδιού και από το υλικό, δηλαδή τις γνώσεις ή τις εμπειρίες, που έχει στη διάθεσή του.
Ας σημειωθεί ότι το γεγονός πως οι φαντασιώσεις αυτές είναι εκφρασμένες με τρόπο επιθετικό προς τους γονείς δεν σημαίνει ότι οι προθέσεις των παιδιών είναι επιθετικές: το αντίθετο μάλιστα, η πρόθεση του παιδιού είναι να εξυψώσει τον πατέρα (ή τη μητέρα), να τον ανεβάσει στα παιδικότερα και ιδανικότερα υψίπεδα [...]
σημ.1: Έχω επιφυλάξεις για την απόδοση 'οικογενειακό μυθιστόρημα'· θα προτιμούσα τον όρο 'οικογενειακό ειδύλλιο', λόγω του έντονα ρομαντικού του χαρακτήρα.
Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Γεώργιος Βιζυηνός. Μεταξύ φαντασίας και μνήμης (έκδ, Εστία, Αθήνα 1994, σσ. 32, 33 & σημ. 1).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου