Η Ιλιάδα δηλαδή και η Οδύσσεια συντέθηκαν προφορικά; Έπειτα από τον Milman Parry γνωρίζουμε ότι ένα σημαντικό μέρος ομηρικών στίχων συντέθηκε σύμφωνα με μορφές καλά θεμελιωμένες.
Αποτελούνται από στερεότυπες φράσεις που πληρούν κανονικές μετρικές ενότητες τού στίχου. Χρησιμοποιούνται σαράντα εξ χαρακτηριστικά επίθετα του Αχιλλέα. Καθένα έχει μια διαφορετική μετρική αξία, κι ο ποιητής εκλέγει αυτή που ανταποκρίνεται καλύτερα στις προσωδιακές ανάγκες τού στίχου. Κατασκευάζει το επικό ποίημα βαθμιαία σαν άσμα, διαθέτοντας σε βάθος αμέτρητες μορφές και μοτίβα παραδοσιακά για να συγκρατήσει αυτό που δημιουργεί ή τις ποικιλίες του πάνω σ' ένα δομημένο θέμα.
Βρίσκουμε σήμερα ακόμη αυτόν τον αφηγηματικό ηρωϊκό τρόπο στη Γιουγκοσλαβία και στους Βερβέρους της Βορείου Αφρικής.
*
Το έργο τού Ομήρου όπως το γνωρίζουμε χαρακτηρίζεται από τη θαμβωτική και συνάμα πολύπλοκη ενότητά του. [...]
Η Ιλιάδα μαρτυρεί σύλληψη εκφραστική τού ανθρώπου που όλες της οι λεπτομέρειες εναρμονίζονται, και δεν είναι καθόλου αφήγηση περιπετειών που ξετυλίγονται κατά τρόπο αυτόματο ή τρέχοντα.
Η έκθεση των ποιημάτων συνθεμένη με το παράπλευρο θέμα τής οργής του Αχιλλέα γίνεται με τέχνη επεξειργασμένη στο έσχατο. Όλη η κατασκευή τού ποιήματος με τις εσωτερικές του απηχήσεις και τις εναλλαγές έντασης και παύσης καταλήγει στη δραματική ποιότητα που υπηρετεί το σκοπό. Μόνο η Χ ραψωδία παραφωνεί και φαίνεται ότι έχει προστεθή μεταγενέστερα.
*
Σύμφωνα μ' αυτόν [ενν. τον καθηγητή Whitman] η Ιλιάδα, σε πλαίσιο γλωσσικό, στοιχεί στην περίφημη συμμετρία των Ελληνικών αγγείων τής περιόδου από το 800-700 π.Χ. Βεβαιώνει ότι «το ποίημα στο σύνολό του σχηματίζει ένα μεγάλο συγκεντρωτικό ιχνογράφημα». Αλλ' ο Whitman είναι πολύ κατηγορηματικός στο σχήμα του:
λησμονεί ότι πολύ μεταγενέστερα χάρη ευχέρειας το ποίημα διαιρέθηκε σε εικοσιτέσσερες ραψωδίες. Ωστόσο η αποδεικτική βάση τού Whitman είναι αναμφισβήτητα έγκυρη· η δόμηση τής Ιλιάδας είναι ακραιότατης πλοκής, και η μορφική της αυστηρότητα χαρακτηριστική.
*
Ας μού επιτραπεί εδώ να κάμω μερικές υποθέσεις, όχι τόσο σαν ειδικός, όσο σαν κριτικός που δοκιμάζει να συλλάβει το πνεύμα τής ποίησης. Πιστεύω ότι ο Όμηρος υπήρξε ο πρώτος μέγας ποιητής τής δυτικής λογοτεχνίας, γιατί πρώτος κατανόησε τις άπειρες δυνατότητες τού γραπτού λόγου.
Μέσα στη ζωηρότητα τής ομηρικής διήγησης, στην υπέροχη συμπλεκτικότητά της διαφαίνεται η αγαλλίαση ενός πνεύματος που έρχεται ν' αποκαλύψει ότι δε θα είναι καταδικασμένο να εμπιστευθή το έργο του στην εύθραυστη μνήμη των ανθρώπων.
Η ισχυρή ευθυμία της Ιλιάδας και η σταθερή χρήση της αντίθεσης που κάνει ανάμεσα στη βραχύτητα της ζωής και στην ανισότητα της δόξας αντανακλούν στον ποιητή τη σύλληψη τής νέας κ' υπερήφανης συνείδησης τής ίδιας του απόφασης να επιζήσει.
Στην αρχή της όλης ποίησης υπάρχει ο λόγος, αλλά στην αρχή μιάς ποίησης στις διαστάσεις τής Ιλιάδας υπάρχει η γραφή.
*
Συνακόλουθα η Ιλιάδα κ' η Οδύσσεια κηρύσσουν ότι η ζωή των ανθρώπων γίνεται σκόνη λησμονιάς εκτός αν το άσμα τού ποιητή τής δώσει την αιωνιότητα. Δεν είναι αυτό ομολογία πίστης ενός πνευματώδη καλλιτέχνη που για πρώτη φορά στη δυτική λογοτεχνία παρουσίαζε, αν ο ίδιος δεν την κατείχε, την πλήρη και καθολική δόξα τού γραπτού λόγου;
George Steiner, Ο Όμηρος και οι καθηγητές (έκδ. Εκάτη, Αθήνα 2009 (1971), σσ. 20, 21, 22, 23-24, 24-25).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου