σωματικά κι υγρά

[...]

Φίλησέ με

Όπως σκάβεις με νύχια με δόντια

της σαρκός μου την άσπιλη πέτρα

Όπως μπήγεσαι έλεος στο κρεβάτι μου μέσα

και είσαι

Της πλευράς μου ο πόνος

Της σκιάς μου το σώμα και πάς *

[ΙΔ΄.]

Αντέχομαι γυμνό κουρέλι
Τη συνουσία μου σού παραδίδω
Αδιάντροπα κύκλους γύρω σου χαράσσω
Πώς να σε πιάσω

Τρέχουν τα υγρά μου και βογκώ
Αειπάρθενος στο βλέμμα σου βουλιάζω
Το σάλιο σου βασιλικός πολτός Σε καταπίνω

Ξέφρενο γύρω σου στήνω χορό
Μαινάδα ομηρική τη γλώσσα σου τρυγάω
Σαν εκκλησία ρίχνω πάνω σου τον ίσκιο

Δές με λοιπόν.
Με τί προσήλωση
Το φώς σου σε τί άβατα φυλάττω
Σα νύχτα σού αφήνομαι τον πόθο μου
Στο μισοσκόταδο
Μ' ένα μαχαίρι

*

[ΙΕ΄.]

Τραγουδώ τη σιωπή και πιο πέρα

Στο κορμί μου επάνω στερέωσες
χαμηλές σημαιούλες
Με τον πόντο βαδίζεις     σαν άγιος
Έναν έναν τους νεκρούς ανασταίνεις

*

'Οπως σώμα

(όπως δάκρυα που τρίζουν τον έρωτα όπως

στόμα και σάλιο και δόντια και σαν πλόκα-

μοι χέρια δαγκάνες του πελώριου βυθού τρι-

κυμία και σαν χλόη κυματίζω και δρέπεις

και το αίμα μου μετά σαν μελάνι σε ζαλίζω

και τα ίχνη μου χάνεις)

Μαρία Κυρτζάκη, ημέρια νύχτα (έκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1989, σσ. 27-28, 29). - Το motto κι η κατακλείδα ερωτικά αποσπάσματα εκ της ιδίας συλλογής (ό.π., σσ. 40, 43-44).

σχιστή οδός

και γεμάτη από πήγμα ερώτων να βοά

και να φεύγει *

Πρώτα εμφανίστηκε αυτό το κουβάρι λέξεων
Τίποτε άλλο δεν υπήρχε

Συμπλεγμένες οι λέξεις σαν κακόμοιρες
και φαντάζουν λειψές και αδέσποτες -
σκλάβες λέξεις να κυλούν και να σέρνουνε
τα παιδιά τους τα ράκη
υπολείμματα λίθων που κάποτε ήτανε
και υπήρξαν πολύτιμοι να κυλούν
και να σπρώχνουν εννοιών αμαξώματα

[...]

Και γυρεύει, γυρεύει τον σίδηρο
Γυρεύει
Και εφάνη
                      αριδάκρυα κόρη


Αναλάμπει και έρχεται
τους ειρμούς ενδυμένη
λαμπαδίτσα και έκαιγε πριν την δείξει η νύχτα
σιγανό καντηλάκι τους αιώνες εχάραξε
Σαν ψυχή και σημάδι

ότι πρώτη αυτή των ερώτων η χώρα
αυτή πρώτη του κόσμου στεριά
του ανθρώπου γλωσσάρι και πατρίδας το τίμημα
του ανθρώπου η γλώσσα

Μαρία Κυρτζάκη, απόσπασμα από το εκτενές ποίημα «Ρυτίδα στο μέτωπο» της συλλογής Σχιστή οδός (έκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1992, σσ. 30-31, 40-41). - Το motto απόσπασμα εκ της ιδίας συλλογής (ό.π., σ. 32).

βρήκε και την οδό, τη μέθοδο...

Όταν τα ελληνικά άστεα χωνέψουν ολότελα κάθε

βουκολική διάσταση της ελληνικής υπαίθρου,

η ζωή μας και η λογοτεχνία μας δεν θα στερηθούν απλώς

τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου,

αλλά πράγματα, αντιλήψεις και στάσεις,

που επί αιώνες υπήρξαν τα χαρακτηριστικά μας σημάδια.*

[...] Ο Σωκράτης πρώτος έδειξε με το περιεχόμενο που έδωσε στον όρο φιλοσοφία και τον όρο φιλόσοφος ότι η πορεία αυτή [ενν. των σοφών και των σοφιστών προς την αλήθεια] ήταν χωρίς τέρμα. Η διαρκής όμως αναζήτησή της έκανε όλο και καλύτερο τον άνθρωπο, τον τελειοποιούσε. Η θέση τούτη στάθηκε πολύ γόνιμη στην ιστορική πορεία της φιλοσοφίας και κατέχει και σήμερα τη θέση της στη σκέψη πολλών στοχαστών.

Αλλά ας δούμε και την ολοκλήρωσή της από τον Πλάτωνα. Ο Πλάτων κατεδίκασε τις έννοιες με τις οποίες τόσο ασχολήθηκαν οι Σοφιστές και ο Σωκράτης. Οι έννοιες, είπε, είναι εικόνες των φθαρτών όντων, φθαρτές λοιπόν και αυτές. Καταδίκασε και τον φυσικό κόσμο των Ιώνων φιλοσόφων, τον κόσμο του γίγνεσθαι, ως κριτήριο της αλήθειας. Στη θέση όλων αυτών έβαλε τις ιδέες, που κατά τον Πλάτωνα είναι τα όντως όντα, τα αιεί ωσαύτως κατά τα αυτά έχοντα, κριτήρια τελειότητας και απολυτότητας. Τούτο είναι το νοήμα της μεγάλης του θεωρίας, γιατί στη θέση της σχετικής αλήθειας που δίνουν οι έννοιες και ο φυσικός κόσμος του γίγνεσθαι, έβαλε τις ιδέες, κριτήρια τελειότητας και απολυτότητας.

Με το φώς των ιδεών γεύεται η ψυχή την τέλεια, την αμετάβλητη, την απόλυτη αλήθεια του κόσμου, και του εαυτού της.

Αν αναλογισθούμε τον θάνατο, την κορωνίδα αυτή του φθαρτού στον κόσμο του γίγνεσθαι, κατανοούμε την γοητεία που άσκησε μέσα στους αιώνες αυτή η πρόσκληση του Πλάτωνα για στερεή, αιώνια, ιδεατή γνώση. Εδώ μπορούν να χρησιμεύσουν ως παράδειγμα και οι πατέρες της Εκκλησίας, που εμπνευσμένοι και από τη θεωρία των ιδεών του Πλάτωνος κατεκόσμησαν τον άλλο κόσμο με τις αώνιες και ιδεατές του υπάρξεις.

Ο Πλάτων δεν αρκέσθηκε να θέσει τη θεωρία των ιδεών. Βρήκε και την οδό, τη μέθοδο που άγει την ψυχή στη σύλληψή τους, τη διαλεκτική.

Είναι η μέθοδος που με την κριτική της πορεία κατορθώνει να ξεπεράσει ο νους τους αναβαθμούς της γνώσης και να φτάσει από την εικασία, τη δόξα, τη γνώση των μαθηματικών στο ανυπόθετον, εκείνο που δεν έχει ανάγκη από υποστηρίγματα, αλλά όλο φώς προσφέρεται στη θέα του από την ψυχή. Γι’ αυτή την προσφορά της ονόμασε ο Πλάτων τη διαλεκτική «Ψυχαγωγία», αγωγή δηλαδή της ψυχής την οποία προετοιμάζει για τη θέα των ιδεών.

Η διαλεκτική βοήθησε πολύτιμα την πορεία προς το ανυπόθετο. Και ανυπόθετο είναι αυτό που δεν χρειάζεται υποστηρίγματα, αλλά είναι αφ’ εαυτού φανερό, πηγή φωτός από το φώς. Ανυπόθετο είναι η ιδέα. Στόχος της ψυχαγωγίας λοιπόν η σύλληψη της ιδέας, η θέα της από την ψυχή. Μ’ αυτήν τερματίζεται η πορεία της ψυχής, ανοίγει όμως μια άλλη πορεία, η αναστροφή της ψυχής με την ιδέα. Σ’ αυτήν μάς εισάγει η κριτική που ο Πλάτων κάνει του γραπτού λόγου. Ο γραπτός λόγος λέγει δε περιέχει το κάλλιστον δημιούργημα του γράφοντος, όσο τέλειος κι αν είναι. Το κάλλιστον το περιέχει η θέα της ιδέας. Αλλά η θέα αυτή που τρέφει και φωτίζει την ψυχή στα έργα της, είναι κάτι το άρρητον. Το στάδιο αυτό, που αποτελεί το κορύφωμα του πνευματικού έργου του Πλάτωνος, και περιέχει την αναστροφή της ψυχής με τις ιδέες, τον διάλογό της θα λέγαμε μ’ αυτές, είναι κάτι το αμετάδοτο. Θα σχηματίσουμε ιδέα γι’ αυτό από τα έργα που πραγματώνει η ψυχή του θεατή της ιδέας. [...]

Β. Ν. Τατάκης, «Η φιλοσοφία», εν Ευθύνη (τ. 146, Φεβρ. 1984, σ. 50).

-----
 * Στο motto μια αποστροφή του Ηλία Παπαδημητρακόπουλου για την πεζογραφία του Χριστόφορου Μηλιώνη (1932-2017) και δη και την έκδοση του πρώτου του μυθιστορήματος, το 1980, με τίτλο Δυτική Συνοικία (ειλημμένο από το άρθρο της Ελισάβετ Κοτζιά, «Το πεζογραφικό έργου του Χριστόφορου Μηλιώνη», εν www.oanagnostis.gr).

η πεντζίκειος αμφιβολία

Το έγκλειστον γράμμα να το δώσετε

 εις την επιγραφομένην.*

[...] Παντού εισχωρώντας η αμφιβολία κατέστρεφε ό,τι αγωνιζόμουν να οικοδομήσω με τη σκέψη. Ιδού πώς τιμωρούνται όσοι δεν είναι καλοί, συνεπέρανα. Δε φέρθηκα καλά σε ένα γέρο το πρωΐ. Δεν τον εξυπηρέτησα. Σιχάθηκα δίνοντάς του το χέρι. Ήταν γεμάτος σπυριά. Μια ελκώδης πληγή, στο στήθος του, έβγανε πύο. Δεν άκουγε καλά ό,τι τού έλεγες. Δεν καταλάβαινε. Έλεγε τα δικά του. Σημαδιακός. Τα δυό μεσιανά δάχτυλα του αριστερού χεριού κολλημένα. Με κοίταζε μ' αγάπη. Μού πρόσφερε κάποιο γλυκό, που σιχάθηκα να γευτώ. Δεν το πέταξα μπροστά του, βέβαια. Ίσως και να μαλάκωσε ευγενικά κάποια στιγμή η φωνή μου, καθώς έκαμα γεμάτος φόβο τη σκέψη πως ίσως, ποιός ξέρει, μπορούσε να ήταν ο Κύριος. Ο τρόπος πάντως δεν ήταν αυτός που χρειαζόταν. Με τη σιχαμάρα μου πρόσβαλα μιαν ύπαρξη. Σωστά λοιπόν τυραννιόμουν. Με απόφαση είπα λοιπόν ότι δε σιχαίνομαι πια και δε φοβούμαι. Ας περάσουν όλα τα πλάσματα από πάνω μου. Είναι του Θεού. Δεν μπορούν να με βλάψουν. Δε φοβούμαι. Τότε κοιμήθηκα ήσυχα.

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, «Κατσαρίδες», από τη συλλογή Συνοδεία.

-----
 * Στο motto φρασούλα του μεγΑλέξανδρου από επιστολή του προς τον ιερέα πατέρα του, την 21η Μαρτίου 1874, εν Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλληλογραφία (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 35).

οι ιδέες που παραδέχουμαι...

Αλλά σημειωτέον ότι

εγώ σάς εζήτησα ενεστώς,

και σείς μού προσφέρετε τρόπον τινά

μέλλον. Τούτο είναι δεσμά.*

[...] Οι ιδέες που παραδέχουμαι έχουν σώμα και υπόσταση, και γι' αυτό τις λέω σκοτεινές. Μπορούν, είναι ικανές να πείσουν τις αισθήσεις. Οι ιδέες αυτές ανεβαίνουν από μέσα μας και εκρήγνυνται σαν άνθη στον έξω κόσμο.

Συνεχίζοντας την παρομοίωση της ιδέας με τον κόσμο της βλαστήσεως, μπορούμε να διακρίνουμε στην υπόστασή της διάφορα στάδια, ανάλογα κάπως με τα στάδια της φυτικής καλλιέργειας και αναπτύξεως. Ίσως εντέλει και συνολικά η ιδέα να μην είναι παρά η φυσική ακολουθία της καλλιέργειας του αντικειμένου κόσμου μέσα στην υποκειμενική ψυχή.

Επόμενα μπορούμε για ιδέα να πάρουμε και άλλα στάδια της εσωτερικής ανόδου και αναπτύξεως, εκείνα επί παραδείγματι που δεν είναι καθόλου άνθη, το μακρόχρονο υπόγειο στάδιο των αλλοιώσεων που υφίσταται ο σπόρος. Το στάδιο τούτο δε μπορεί ν' αρνηθεί κανείς πως αναγκαστικά, όσες σχετικές διαφωτίσεις και αν γίνουν, παραμένει κατά βάση σκοτεινό. Αν πάλι πεισθούμε αρχικά για την σκοτεινάδα των ριζών, κατόπι δεν είναι δύσκολο να πεισθούμε και για την σκοτεινότητα του λουλουδιού.

Μ' αυτό δε θέλω να εμπνεύσω κανενός είδους απαγόρευση, ώστε βγαίνοντας στους αγρούς να διστάζετε να κόψετε αγκαλιές λουλούδια. Είναι γεμάτα ομορφιά και στολίζουν πλούσια το σπίτι. Αλλά τούτο μόνο· μην πιστέψετε ποτέ ότι κόβοντας τα λουλούδια, συναποκομίζετε και το μέγα μυστήριο της αγάπης που τα γεννά.

Μια τέτοια αγάπη ή φύση είναι και ο κόσμος των ιδεών που προβάλλει ο Πλάτων. Δε θα τολμούσα να αναφερθώ με τόση έμφαση στην πραγματικότητά του, αν όλα δεν με έπειθαν σχετικά τον τελευταίο καιρό, που δεν κάνω άλλο από το να περιδιαβάζω στους λειμώνες του.

Επ' αυτού πρέπει να ομολογήσω ότι δεν συνετέλεσαν ολίγο οι ανοιξιάτικοί μου περίπατοι στο κοντινό προς την πόλη μας δάσος Κουρί, με τα ωραιότατα χορτοβριθή λιβάδια του. Ήταν δυνατό, βλέποντας τα παράξενα φυτικά είδη Όρχις και Όφρυς, να μην τρέξω να δρέψω ποικιλόμορφες ομορφιές, γεμίζοντας την αγκαλιά μου με ιδέες; [...]

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής, Α'. Κι επέτειος σήμερα της κοιμήσεώς του (1993). 

-----
 * Στο motto όμως φρασούλα του κυρ-Αλέξανδρου από τας Αθήνας σταλμένη προς τον ιερέα πατέρα του, τη 14η Ιανουαρίου 1871, εν Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλληλογραφία (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 21).

για την Παναγία Λιμνιά εν Σκιάθω

«Αι ευλαβείς κυρίαι ακράτως ευρωπαΐζουσαι, εγκαταλιπούσαι

 από δεκάδων ετών ήδη τους οχληρούς γυναικωνίτας,

 διεχύθησαν εφ' εκάτερα του ναού, εισβάλλουσαι κατά

 μήκος και πλάτος, πολιορκούσαι τους ψάλτας εις τον χορόν

 και τους ιερείς εις το ιερόν Βήμα» *

Ανηφορίζοντας ο επισκέπτης στο λιθόστρωτο καλντερίμι που ξεκινάει από την παλιά προκυμαία της Σκιάθου και φτάνοντας στο ψηλότερο σημείο του, βρίσκεται μπροστά στην εκκλησία του Γενεσίου της Θεοτόκου, την εκκλησία της Παναγίας της Λιμνιάς που, με το πυργωτό της καμπαναριό, σπαθίζει τον ουρανό και διαφεντεύει τη συνοικία των Λιμνιών.

Η συνοικία των Λιμνιών ιδρύθηκε, σύμφωνα με μια εκδοχή, γύρω στα 1790, από πενήντα οικογένειες της ευβοϊκής Λίμνης, του αρχαίου Ελυμνίου, οι οποίοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν στη νότια πλευρά του νησιού, στο βράχο που σήμερα είναι γνωστός ως Άι-Γιαννάκης. Από τότε, ο συνοικισμός αυτός των Ελυμνίων (Λιμνιών) ονομάστηκε Λιμνιά ή Λυμνιά (τα). Εκεί βρισκόταν, ίσως κατά τον χριστιανικό Μεσαίωνα, η παλιά πόλη της Σκιάθου η οποία την εποχή της εγκατάστασης των Λιμνιών ήταν ερειπωμένη, καθώς οι Σκιαθίτες, από το φόβο των πειρατών, την είχαν εγκαταλείψει, από τον 14ο ή τις αρχές του 15ου αι. μ.Χ., και είχαν εγκατασταθεί σε ένα βράχο στα βόρεια του νησιού, το Κάστρο, όπου υπήρχε κάστρο ενετικό (ίσως όμως να το έχτισαν οι ίδιοι).

Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, οι Λιμνιοί, που ήταν εγκατεστημένοι στα Λιμνιά, κατέφυγαν κι εκείνοι, για ασφάλεια, στο Κάστρο, για να επιστρέψουν και πάλι, μαζί με τους Σκιαθίτες, το 1829, όταν τα πράγματα αποκαταστάθηκαν, και να ανιδρύσουν, στη νοτιοανατολική πλευρά του νησιού, τη σημερινή πόλη της Σκιάθου.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, κάποιοι κάτοικοι της Λήμνου αποίκισαν, άγνωστο πότε, το νησί, φέρνοντας μαζί τους την αρχαία εικόνα της Παναγίας της Λιμνιάς (Λημνιάς).

Η εκκλησία της Παναγίας, που βρίσκεται στο κέντρο της συνοικίας των Λιμνιών, κτίστηκε το 1829, όταν επέστρεψαν οι κάτοικοι του νησιού, στη θέση μικρού ενοριακού ναού του αγίου Χαραλάμπους, ο οποίος δεν εξυπηρετούσε πια τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων. Ο ναός, το 1836, με πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου Σκιάθου, αφιερώθηκε στο Γενέσιο της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, όπως ο ομώνυμος ναός της ευβοϊκής Λίμνης.

Η εκκλησία ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε στην ηπειρωτική αλλά και στη νησιωτική Ελλάδα τον 18ο και 19ο αιώνα, σε ενοριακούς, κυρίως, ναούς, λόγω της μεγάλης χωρητικότητάς του. Το εξωτερικό της εκκλησίας δεν προετοιμάζει τον επισκέπτη γι’ αυτό που θα αντικρίσει. [...] Ακριβώς πάνω από τον Μυστικό Δείπνο, σε μεγαλογράμματη γραφή, υπάρχει η επιγραφή: ΠΕΡΑΣ ΕΙΛΗΦΕΝ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝΟΣ ΑΩΟΒ (1872).

[Ανθεστηριών: Ο όγδοος μήνας του αττικού έτους, αντίστοιχος του δικού μας Φεβρουαρίου].

Λίγα ενδιαφέροντα στοιχεία για την Παναγιά Λιμνιά στο πόλισμα της Σκιάθου απ' αφορμή το ξυλόγλυπτο τέμπλου του ναού, εκ της ηλεκτρονικής ιστοσελίδας της Αρχαιολογίας.

-----
 * Το motto εκ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Κυριακή του Πάσχα», εν Άπαντα (5.185.3-7).

για τους πειρασμούς

Διά τον αποθανόντα ανεψιόν της λυπείται ότι
δεν εξωμολογήθη και ότι είχε χρόνια να μεταλάβη,
διότι δεν ήθελε να αποχωρισθή από κάποιαν σχέσιν.*

[...] Η προκοπή του χριστιανού εις τους πειρασμούς φαίνεται. Πρέπει ο χριστιανός που αποφασίζει αληθινά να δουλεύση τον Θεόν, να ετοιμάση τον εαυτό του και την ψυχήν του εις τους πειρασμούς και να μη παραξενεύεται ποτέ δι' όσα του συμβαίνουν, διότι πιστεύει ότι τίποτε δεν γίνεται χωρίς το θέλημα του Θεού. [...] Είδες όταν περπατείς εις την εξοχήν, θα συναντήσης πετρώδη μέρη και χαντάκια, θα τα περάσης και αυτά. Και τα θλιβερά και τα τερπνά θα τα περάσης, και θα φτάσης εις το τέρμα και εις την ανάπαυσιν. Καλόν είναι να πλησιάζης συχνά τον πνευματικόν και εκεί να ευρίσκης μεγάλην ανακούφισιν και παρηγορίαν. Εν ελλείψει πνευματικού, ανάγνωσιν δεν ειμπορείς να κάμης, όταν έχης πειρασμόν, διότι έχεις ταραχήν, αλλά κάμε σταυρούς και γονυκλισίας, έως ού έλθη η γαλήνη εις την ψυχήν σου. [...]

Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (αποσπάσματα επιστολών του περιεχόμενα στον τόμο Ασματικαί Ακολουθίαι, έκδ. Τήνος, Αθήνα 1999, σσ. 30-31). -Το motto εκ του ιδίου προς αδελφόν Αβιμέλεχ [Εν Σκιάθω τη 28η Ιουνίου 1922] (ό.π., σ. 20).

αποθησαύρισε "τον παράξενο τρόπο των Ελλήνων"

[...] Εύχομαι υμίν πάντα τα εφετά και καταθύμια

με τας εορτάς και το νέον έτος. [...]*

Η Σταυρούλα Παπασπύρου ερευνά γιατί όσο περνούν τα χρόνια ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης εκτιμάται και μυθοποιείται όσο ελάχιστοι ομότεχνοί του. Όσο ζούσε ήταν η προσωποποίηση του... «loser». Μεγαλωμένος σαν ξεπεσμένο αρχοντόπουλο, χωρὶς παρέες, και παθιασμένος με τα γράμματα απὸ μικρός, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του βίου του στην Αθήνα σε απόσταση ασφαλείας απὸ τους «κουλτουριάρηδες» της εποχής, πλημμυρισμένος απὸ νοσταλγία για το νησί του, τη Σκιάθο. Στον αιώνα που μεσολάβησε όμως απὸ τον θάνατό του, στις 3 Ἰανουαρίου του 1911, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ἐκτιμήθηκε και μυθοποιήθηκε όσο ελάχιστοι ομότεχνοί του. Γιατί;

Σταυρούλα Παπασπύρου, «Ο συγγραφέας που αποθησαύρισε "τον παράξενο τρόπο των Ελλήνων"», εν Lifo, (3.1.2016). Ένα ικανό εισαγωγικό στον μεγΑλέξανδρο άρθρο προς αδρά μελέτην. Βλ. και προγενέστερο σχόλιο εδωδά, στα καθ' ημάς. Αλλά κι εδωδά, εκτενέστερο αφιέρωμα από εβδομαδιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό ποικίλης ύλης (Lifo). Υπενθυμίζεται ότι η εντός εισαγωγικών αποστροφή του τίτλου προέρχεται από τον Χρήστο Βακαλόπουλο.

Σήμερα, βέβαια, ημέρα μνήμης του μεγΑλέξανδρου, 106 χρόνια από την θανή του. Ο ίδιος.

----- 
* Στο motto ευχές σταλμένες με επιστολή από τον ίδιο τον κυρ-Αλέξανδρον από την Αθήνα στους γονείς του, την 22α Δεκ 1876, δηλαδή προ των εορτών,  εν Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλληλογραφία (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 91).