Στα μεταεικονομαχικά προγράμματα των ναών είχε επικρατήσει, έως τους ύστερους χρόνους του 11ου αιώνα, η πρωτεύουσα θέση, με συμμετοχή στα τελούμενα, των αγίων ιεραρχών στην αψίδα και στο χώρο του Ιερού, σε κατά μέτωπο στάση, με κλειστό στα χέρια ευαγγέλιο και χειρονομία ευλογίας· με τη θεμελιακή παρουσία τους να διατρανώνει το κύρος της Εκκλησίας και την αλήθεια του κηρυγματικού λόγου της.
Προσκλίνοντες σε στάση τριών τετάρτων, σε νοητό συλλείτουργο με τον ιερέα, διαβάζοντας μυστικά τις ευχές από τα λειτουργικά ειλητά που κρατούν, καθώς στον Ταξιάρχη του Θάρι, οι ιεράρχες εμφανίζονται για πρώτη φορά στις βυζαντινές τοιχογραφίες του ναού της Παναγίας της Ελεούσας στη Veljuša της Σερβίας, περί το 1080. Όπως σε μεταβατικό στάδιο εκεί, οι συγγραφείς της θείας λειτουργίας άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και απέναντί του ο Μέγας Βασίλειος συλλειτουργούν στον ημικύλινδρο της αψίδας, όπου ο Θρόνος της Ετοιμασίας στη μέση, με συμπαρισταμένους δύο μετωπικούς ιεράρχες στα άκρα. Ενδιαφέρει να σημειωθεί ότι στα ειλητά τους είναι γραμμένες σε ακολουθία η ευχή των Πιστών Α από τη λειτουργία του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και η ευχή των Πιστὠν Β από τη λειτουργία του αγίου Βασιλείου, αντίστοιχα, στη Veljuša με εκτενή αποσπάσματα.
Η παράσταση των συλλειτουργούντων ιεραρχών καθιερώθηκε στο 12ο αιώνα με άλλα επίλεκτα έργα, ορισμένα εκ των οποίων θα πρέπει να ήταν ζωγράφων της Πόλης, και από τότε δεν εγκατέλειψε τα εικονογραφικά προγράμματα των ναών· καθώς, άλλωστε, εκείνη των ιεραρχών κατά μέτωπο, των οποίων συνεχίσθηκε ανεξάρτητα η απεικόνιση και συχνά σε συναλλαγή με συλλειτουργούντες, σε διάφορους συνδυασμούς ως προς τη θέση τους μέσα και έξω από την αψίδα.
Ήδη γύρω στα 1100, στη βόρεια εκκλησία της μονής του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη της Κύπρου οι συλλειτουργούντες ιεράρχες εκτείνονται και στους τοίχους του Ιερού. Σε άλλο αριστοκρατικό καθίδρυμα της βυζαντινής επαρχίας, στο ναό του Αγίου Παντελεήμονα στο Nerezi των Σκοπίων, το 1164, οι άγιοι ιεράρχες παριστάνονται όμοια συλλειτουργούντες σε σχηματισμό τελετουργικής και μεγάλης πομπής στους πλευρικούς τοίχους του Ιερού, καταλήγοντας στην αψίδα.
Στην εικονογραφική παράδοση που δηλώνουν οι δύο λαμπρές διακοσμήσεις εντάσσονται οι ιεράρχες στο μέτωπο της αψίδας του Θαρινού Ταξιάρχη, στην οποία ασφαλώς ήταν επίσης συλλειτουργούντες άλλοι, ανώτεροι στην ιεραρχία, άγιοι επίσκοποι. Τη σπανιότερη θέση τους ως συλλειτουργούντων στις διαθέσιμες επιφάνειες του ανατολικού τοίχου διακρίνει, σε αναλογία, αξιοσημείωτη αντίληψη συμμετρίας και συνοχής, που στοιχειοθετούν η θέση και η στάση και, επιπλέον, οι αναγραφόμενες στα ειλητά τους ευχές των πιστών, που εδώ τους συνέουν σε συζυγία. [...]
Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Στο Θάρι της Ρόδου. Ο ναός και οι τοιχογραφίες της Μονής του Ταξιάρχη Μιχαήλ (έκδ. ΥΠΠΟ, Αθήνα 2006, σ. 41).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου