ο Θρόνος της Ετοιμασίας

καὶ ἰδοὺ ἑστηκὼς ἐπὶ τείχους ἀδαμαντίνου,

καὶ ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ ἀδάμας.*

Από τα τέλη του 11ου αιώνα γίνονται αισθητές σε εικονογραφικά προγράμματα των ναών οι σημαντικές αλλαγές που επέφερε η εξέλιξη του τυπικού της θείας λειτουργίας, σε συνάφεια με τις έντονες στο 12ο αιώνα θεολογικές συζητήσεις και έριδες για τη θεία και την ανθρώπινη φύση του Χριστού και την ευχαριστιακή Θυσία, που η ευκίνητη κομνήνεια ζωγραφική διατύπωσε πρωτίστως στην αψίδα του Ιερού και στον τρούλο.

Στο Βήμα, αντί για τους μετωπικούς ιεράρχες, οι άγιοι επίσκοποι κλίνουν και συλλειτουργούν με τον ιερέα της ημέρας γύρω από την πραγματική ή την εικονιζομένη αγία Τράπεζα, που τη θέση της παίρνουν, επίσης ο Θρόνος της Ετοιμασίας και στα τέλη του 12ου αιώνα ο θυόμενος Χριστός.

Στον τρούλο, με την επίδραση της λειτουργίας αντίστοιχα, επικρατούν οι προσκυνούντες και «συλλειτουργούντες» άγγελοι στη ζώνη γύρω από τον Παντοκράτορα και αντικαθιστούν τους συνήθως τέσσερις ισταμένους κατά μέτωπο αρχαγγέλους με αυτοκρατορική περιβολή και διάσημα, σφαίρα και λάβαρο ή σκήπτρο, που δορυφορούσαν τον Ύψιστο.

Στις πολλές παραλλαγές των εικονογραφικών προγραμμάτων θα συνδυασθούν στη χοροστασία τους έκτοτε οι μετωπικοί και οι προσκυνούντες αρχάγγελοι και άγγελοι και οι άλλες ουράνιες δυνάμεις, σεραφείμ, χερουβείμ και τροχοί. Όπως δε στην περίπτωση των συλλειτουργούντων ιεραρχών, οργανώθηκαν και στο κοίλο του τρούλου σταθερά σημεία αναφοράς της λιτανείας των αγγέλων, στη ζώνη τους, που έδιναν εικονογραφική αυτοτέλεια στη σύνθεση και ολοκλήρωναν με θεολογική σαφήνεια το λειτουργικό και δογματικό νόημά της, σε άμεση πάντα συνάφεια με την εικόνα του Παντοκράτορα στα υψηλά. Στην κατάληξη προς Α. της πομπής εικονιζόταν συχνότερα ο Θρόνος της Ετοιμασίας, με την αποκαλυπτική και πολύσημη θέση του, προπάντων ως σύμβολο της Αγίας Τριάδας σε ομολογία και φανέρωση του ομοουσίου, καθώς στην αψίδα, και της θεότητας του σαρκωμένου και εσταυρωμένου Χριστού, ο Εμμανουήλ είτε η Θεοτόκος δεομένη. [...]

Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Στο Θάρι της Ρόδου. Ο ναός και οι τοιχογραφίες της Μονής του Ταξιάρχη Μιχαήλ (έκδ. ΥΠΠΟ, Αθήνα 2006, σσ. 67-68).

-----
* Τότε ο Κύριος μού έδειξε και τρίτον όραμα· Ιδού, ίστατο ο Κύριος επάνω εις ένα τείχος σκληρόν και άθραυστον ωσάν αδαμάντινον και στο χέρι του κρατούσε εργαλείον, που έλαμπε σαν αδάμας (διαμάντι). -Το motto εκ του Αμώς (ζ΄7).