οσμές καθαρτήριες πανώλους αποτρεπτικές

«ότ' ήταν πανούκλα εις την Άρτα

και ήταν έλλειψη το ψωμί».

Ιω. Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα *

«σημεία του τοιούδε νοσήματος ήν εξανθούντα,

και του αθρόου πρόδρομα θανάτου εκείνου,

ογκώδης τε έκφυσίς τις περί τας αρχάς των μηρών και των βραχιόνων».

Ν. Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία **

Σκόρδα, κρεμμύδια και ξίδι βρίσκονται πρώτα πρώτα στην ημερήσια διάταξη ως προφυλακτικά μέσα κατά της πανώλης, και από τους Εβραίους, και από τους Έλληνες ή τους Αρμένιους. Κοντά σε αυτά το λάβδανο και η καμφορά αποτελούν συχνά έναν απαραίτητο σύντροφο στις περιδιαβάσεις μιας μολυσμένης πόλης. Κρατώντας τα στα χέρια, μυρίζοντάς τα κατά διαστήματα, οι απειλούμενοι διαβάτες διώχνουν τις δυσάρεστες ή επικίνδυνες οσμές, προφυλάσσονται από τον μολυσμένο αέρα.

Αντίστοιχα, οι καυστήρες υδραργύρου θα χρησιμοποιηθούν ευρύτατα, και ίσως για αυτό να πίστευαν πολλοί ότι όσοι έκαναν θεραπεία για τη σύφιλη δεν προσβάλλονταν από την πανώλη. Στην ίδια έκταση χρησιμοποιούνταν οι λεβάντες, το ροδόσταμο και άλλα αρώματα για να διώξουν την πανούκλα.

Σε μια πόλη γεμάτη οσμές, όπως θα πρέπει να φανταστούμε ότι ήσαν τα προβιομηχανικά αστικά κέντρα, και από τη στιγμή που η επιδημία δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μολυσμένος αέρας, τα δυνατά αρώματα μόνο μπορούσαν να διώξουν τις κακοποιές μυρωδιές. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος για τον οποίο τα σκηνώματα των αγίων διώχνουν την πανώλη: οι ευωδίες που αναβλύζουν από την κάρα του Αγίου Βησσαρίωνος, επί παραδείγματι, δεν μπορούν παρά να επιβάλλονται στα κακοποιά μιάσματα ενός τόπου.

[-Είναι παράδοξο, και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί, ότι κατά μία εκδοχή η επιδημία του 1743 στη Λευκάδα οφειλόταν στο μολυσμένο με πανωλικό μίασμα βαμβάκι που υπήρχε στα κοιλώματα της κάρας του Αγίου Βησσαρίωνος, η οποία κατά το έτος αυτό είχε μετακομισθεί στο νησί].

*

Σε πολλές περιπτώσεις ο κόσμος θα προσφύγει στο λάδι, αλείφοντας το σώμα ολόκληρο ή τα εκτεθειμένα στον αέρα μέλη του με φυτικά έλαια, καθώς πιστεύουν ότι εμποδίζει το μίασμα να διεισδύσει στον οργανισμό από τους πόρους του σώματος.

[…] η στροφή προς την ακαθαρσία παρατηρείται όντως τον 6ο αιώνα -μήπως ο Ιουστινιανός δεν είναι ένας από τους τελευταίους αυτοκράτορες του Βυζαντίου που απεικονίζεται με κοντά μαλλιά και ξυρισμένος- ίσως να μην είναι τυχαία η σύμπτωση με την πρώτη πανδημία της πανώλης.

[…] το συνήθειο της κατάποσης των ούρων τους, που εφαρμόζουν οι Φραγκισκανοί μοναχοί της Ρόδου για να προστατευθούν από την πανώλη.

Κώστας Π. Κωστής, Στον καιρό της πανώλης. Εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου, 14ος-19ος αιώνας (έκδ. ΠΕΚ, Ηράκλειο 1995, σσ. 286, 287, 287-288 και σημ. 913).

-----
* Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 233).
** Το δεύτερο εκ του ιδίου (ό.π., σ. 51).