κυνός κακομηχάνου

Η σχέση ανθρώπου και σκύλου στην ομηρική ποίηση είναι βαθιά αλλά γεμάτη αμφισημίες, συχνά μετωνυμική, καθώς ο σκύλος είναι μέλος της ανυπότακτης φύσης κοντά ή μέσα στον άνθρωπο, αλλά και μεταφορική, αφού κάποιος μπορεί να χαρακτηριστεί σκύλος ή μπορεί να απευθυνθούν σε κάποιον όπως σε σκύλο.

Με σκύλο παρομοιάζει ο Οδυσσέας τόσο την καρδιά του όσο και την κοιλιά του (κύντερον), καθώς δεν μπορεί εύκολα να τίς θέσει υπό έλεγχο [Ομ. υ 10-18, η 216-221]. Σκύλο αποκαλούν προσβλητικά ο Διομήδης και ο Αχιλλέας τον Έκτορα που με τη βοήθεια του Απόλλωνα γλυτώνει στη μάχη [Ομ. Λ 362-367, Υ 449-454], κυνώπιδα τη μάνα του ο Ήφαιστος που προσπάθησε να τόν κρύψει επειδή ήταν χωλός [Ομ. Σ 398, Ομηρ. Ύμν. 3 στον Πύθιο Απόλλωνα 317-318].

Και αδιάντροπες σκύλες χαρακτηρίζονται γενικώς και οι θεές που δεν αναγνωρίζουν την εξουσία των ανωτέρων τους (η Ήρα του Δία, η Άρτεμις της Ήρας [Ομ. Θ 483, Φ 481, κύον αδεές]). Η μοιχαλίδα Ελένη αυτοχαρακτηρίζεται ως κυνώπις [Ομ. Γ 180, Ζ 344, κυνός κακομηχάνου, 356 Ομ. δ 145], αλλά ομοίως αποκαλούνται η Κλυταιμνήστρα [Ομ. λ 424, 427], η Αφροδίτη [Ομ. θ 319], και οι άπιστες θεραπαινίδες της Πηνελόπης [Ομ. τ 154].

Ο Οδυσσέας, τέλος, αποκαλεί τους μνηστήρες σκύλους πριν τούς θανατώσει [Ομ. χ 35]. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Redfield, για τον ομηρικό κόσμο ο σκύλος αποτελεί το έμβλημα τού ατελώς κοινωνικοποιημένου, συμβολίζει την ανθρώπινη αντίσταση στον εκπολιτισμό και υποδηλώνει κυρίως την έλλειψη της κοινωνικής αιδούς.

*

η διαφορά των «βαρβάρων»

Οι μαζικές σφαγές του άμαχου πληθυσμού τουλάχιστον κατά τα ελληνικά ήθη φαίνεται να περιορίζονται στους ηβώντες, σε όσους δηλ. ήταν σε θέση να πάρουν όπλα, αντίθετα η παρουσία «βαρβάρων» στις τάξεις των επιτιθέμενων νικητών (Θράκες, Καρχηδόνιοι και Ίβηρες) φαίνεται να καταστρατηγεί κάθε ηθικό κανόνα συμπεριλαμβάνοντας στους βιαιοθάνατους πρεσβυτέρους και γυναικόπαιδα, ακόμη και ακρωτηριασμούς πτωμάτων.

*

Στον κόσμο της Ιλιάδας βρίθουν οι αναφορές για κολόβωση, ακρωτηριασμό λειψάνων και αποκεφαλισμό πολεμιστών με κίνητρο ενίοτε μόνο την εκδίκηση, καθώς ο αντίπαλος είναι ήδη νεκρός ή έχει πεθάνει από διαφορετικό χτύπημα [Ομ. Λ 145-147, Ν 202-204, Ξ 496-498].

Ξεχωρίζει για την αγριότητά της η περίπτωση της αποδειροτόμησης του Ίμβριου από τον Αίαντα, τον γιο του Οϊλέα, που δεν αρκέστηκε στην αποκοπή της κεφαλής, αλλά θυμωμένος καθώς ήταν για τον θάνατο του Αμφιμάχου, αφού τη στριφογύρισε, την πέταξε σφαιρηδόν μέσα σε αυτούς που πολεμούσαν [Ομ. Ν 202-204].

Στην αγγειογραφία από τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. δεν απουσιάζουν οι σκηνές, όπου πολεμιστές κραδαίνουν στα χέρια τους τις κεφαλές του εχθρού.

Δημήτρης Μποσνάκης, Κατηφείη και όνειδος. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι νεκροί - Αποκλίνουσες ταφικές πρακτικές στον αρχαίο ελληνικό κόσμο: μεταξύ νομιζομένων και στέρησης της ταφής (έκδ. ΤΑΠ, Αθήνα 2020, σσ. 123-124, 109, 174 και σημειώσεις).