το ομηρικό έθιμο της τελετουργικής σφαγής αιχμαλώτων

[...]
Το μήλο που έκοψες στερνό
βρέχω στη θάλασσα και λαίμαργα δαγκώνω.*

σημ. 387: Πλάτωνος Νόμοι, 872b-c, σε περίπτωση εκούσιου φόνου από δούλο ελεύθερου πολίτη, ο δημόσιος δήμιος οδηγεί τον θύτη στον τάφο του σκοτωμένου και τον μαστιγώνει όσες φορές διατάξει εκείνος που κέρδισε τη δίκη. Μετά τη μαστίγωση αν ο θύτης επιζήσει τότε πρέπει να εκτελείται.

*

Ορισμένοι μελετητές υποθέτουν ότι η εφαρμογή της αντεκδίκησης αντανακλά ένα ευρέως διαδεδομένο έθιμο σε πρωιμότερες κοινωνίες, όπου ίσχυε η προσωπική αντεκδίκηση από τα μέλη της φυλής, πριν από τη θεσμοθέτηση της δικαστικής ποινής και της δημόσιας εκτέλεσης στην πόλη.

Από τα ανασκαφικά δεδομένα, οι υποτιθέμενες μυκηναϊκές και κυπριακές «ταφές δούλων», που θανατώθηκαν για να υπηρετούν τον κύριό τους και στον Άλλο Κόσμο, και εντοπίζονται στους δρόμους των τάφων, εύλογα εγείρουν το ερώτημα μήπως τελικώς σχετίζονται με υπαίτιους φόνων ή με αντίπαλους πολεμιστές στη μάχη που θανατώνονται τελετουργικά ως αντίποινα. Οι συγκεκριμένες ταφές είναι αφρόντιστες, πτωχικά κτερισμένες (ή καθόλου), και ορισμένοι σκελετοί υποδεικνύουν δέσμευση ή ακρωτηριασμό (κολόβωση), και αποκλεισμό από τον τάφο του τιμώμενου νεκρού.

[...]

Το μοναδικό εύρημα από τον ελληνικό χώρο των ιστορικών χρόνων που μπορεί ανεπιφύλακτα να συσχετιστεί τόσο με το ομηρικό έθιμο της τελετουργικής σφαγής αιχμαλώτων στα κράσπεδα της πυράς όσο και με τη θανάτωση του υπαιτίου φόνου στον τάφο του νεκρού είναι ο δειροτομηθείς στην ταφική πυρά του πολεμιστή (πυρά Α) της Ελεύθερνας [Σταμπολίδης 1996].

Δημήτρης Μποσνάκης, Κατηφείη και όνειδος. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι νεκροί - Αποκλίνουσες ταφικές πρακτικές στον αρχαίο ελληνικό κόσμο: μεταξύ νομιζομένων και στέρησης της ταφής (έκδ. ΤΑΠ, Αθήνα 2020, σ. 62 σημ. 387, σ. 63).

-----
* Το motto εκ του Παναγιώτη Κουσαθανά, από το ποίημα «Νησιώτικο» [1966], σΤα ποιήματα και τέσσερεις αναπλάσεις (έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2011, σ. 12).