Δίας ο κρηταγενής τε και ιδαίον άντρον

'Oλα τα πράγματα αλέθονται.
Βλέπετε πως όλα είναι ένα;
Βλέπετε τα βουνά σαν περισπωμένες
και τη Μακεδονία σαν το καπέλο
της Ελλάδος; *

Στα ύστερα νεολιθικά και στα υπονεολιθικά χρόνια της Κρήτης, στην τέταρτη χιλιετία π.Χ., μπήκαν για πρώτη φορά άνθρωποι στο Ιδαίο 'Αντρο, πιθανότατα βοσκοί, όπως έδειξε η νέα ανασκαφή. Σε ολόκληρη την τρίτη χιλιετία, την πρώιμη εποχή του χαλκού, τα λείψανα της ανθρώπινης παρουσίας στη σπηλιά είναι συνεχή, όπως και στη δεύτερη χιλιετία, τη μέση και την ύστερη εποχή του χαλκού. Στην τελευταία περίοδο, γύρω στο 1600 π.Χ., είναι σαφή τα πρώτα ίχνη της λατρείας, που δεν μπορεί παρά να αποδίδεται στον ετήσια αναγεννώμενο Μινωίτη θεό της βλάστησης. Η λατρεία συνεχίζεται και μετά το 1400 π.Χ., όταν την Κρήτη καταλαμβάνουν οι Μυκηναίοι 'Ελληνες. Αποδέκτης της λατρείας είναι τώρα ο Δίας, ο Κρηταγενής όμως Δίας, που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο, όπως και ο Μινωίτης προκάτοχός του.

[...]

Δεν μπορεί ένας 'Ελληνας να εκλογικεύσει το παράλογο της Κρήτης. Και αν μάλιστα τρέχει στις φλέβες του αίμα από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., όταν οι Μυκηναίοι 'Ελληνες συνάντησαν τους Μινωίτες κι έσμιξαν αξεδιάλυτα. Παλεύει συνέχεια από την πρώτη χιλιετία π.Χ. στον συμφυρμό της μορφής του Δία. Οι 'Ελληνες τον πιστεύουν ολύμπιο και αθάνατο. Και οι Κρήτες τον πεθαίνουν ετήσια για να ξαναγεννηθεί. Και βέβαια είναι ψεύτες για τους ορθολογικότερους, όπως ο Απόστολος Παύλος. 'Ομως οι 'Ελληνες, ακόμη και στη Σπάρτη, δανείζονται τη μορφή του Υάκινθου, μιάς άλλης όμοιας ετήσια αναγεννώμενης μινωικής μορφής, που τη λατρεύουν μυστικά, και βέβαια συρρέουν στο Ιδαίο 'Αντρο.

Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής (έκδ. 'Ικαρος, Αθήνα 2003, σσ. 89, 94).



-----
* Στο motto λογάκια του κυρ-Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, από την συνέντευξή του Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σ. 51).