εδώ γεννήθηκε η δημοκρατία;

«​​​​Εδώ γεννήθηκε η δημοκρατία». Το στερεότυπο που δείχνει τον τόπο αποκρύπτει τον τρόπο. Το οιδιπόδειο μπορεί να γεννήθηκε στη νυφική κλίνη των γονέων, πλην όμως η ενέργεια που του επέτρεψε να γίνει κόμβος στη σύνταξη του ασυνείδητου είναι ο τρόπος που συνδέει τον νεαρό βλαστό με την ευτυχή μητέρα. Τουλάχιστον κατά Φρόιντ, που απήγαγε τον δυστυχή Οιδίποδα από την τραγική σκηνή και τον εκδημοκράτισε μεταφέροντάς τον στα ντιβάνια της ψυχανάλυσης. Ο τρόπος της δημοκρατίας είναι ο λόγος. Είναι η ανακάλυψη των δυνατοτήτων της μηχανής αυτής της ανθρώπινης ύπαρξης. Η δυνατότητά της να επηρεάζει την ανθρώπινη συνύπαρξη, να τη μετασχηματίζει, να αναπαράγει το παρελθόν, να δείχνει το μέλλον, ένα συντακτικό που συνέδεε τον νου με τα έργα του. Οπως ισχύει για όλες τις μηχανές η χρησιμότητά τους κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Αν οι λόγοι απέχουν από τα έργα, τότε η αξία τους εξανεμίζεται. Το υπενθυμίζει ο Περικλής στον Επιτάφιο. Είναι η αρχή της πολιτικής, με άλλα λόγια της δημοκρατίας.

Η σύγχρονη δημοκρατία διαφέρει από την αθηναϊκή στα περισσότερα σημεία. Κατ’ αρχάς, η αθηναϊκή ήταν υπαίθρια. Μια ξαφνική συννεφιά, ένας απότομος ήλιος, ένα γεράκι που πέταξε από τα δεξιά ή τα αριστερά μπορούσε να επηρεάσει τη διάθεση, κατά συνέπεια τις αποφάσεις μιας ομήγυρης η οποία παρέμενε θρησκόληπτη και δεισιδαίμων. Οταν άλλαξαν τη θέση της Πνύκας για να μην επηρεάζει τις ψηφοφορίες, αυτό είχαν κατά νου. Καμία σχέση με τη ρωμαϊκή, που οι αποφάσεις λαμβάνονταν στον περίκλειστο χώρο της Συγκλήτου, και η οποία αποτελεί το πραγματικό πρότυπο της σύγχρονης δημοκρατίας και των κοινοβουλίων της. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ιακωβίνοι υιοθετούσαν ρωμαϊκά ψευδώνυμα.

'Ηταν «άμεση» η δημοκρατία στην Αθήνα του 5ου αιώνα; Αμεση διότι μπορούσαν να ψηφίσουν όλοι οι άνδρες πολίτες, καμιά εικοσιπενταριά χιλιάδες σε ένα σύνολο πληθυσμού 250.000. Με μία διαφορά: Η «αμεσότητα» δεν σήμαινε και ισοτιμία. Ολοι είχαν δικαίωμα να αγορεύσουν, όμως ούτε αγόρευαν όλοι ούτε οι αγορεύσεις τους είχαν την ίδια αξία. Ο Δικαιόπολις του Αριστοφάνη έχει πάει αξημέρωτα στην Εκκλησία, πλην όμως, επειδή αντιλαμβάνεται την αδυναμία του επιστρέφει στις Αχαρνές και συνάπτει μόνος του ειρήνη με τη Σπάρτη.

Ξέρει ότι δεν έχει τη δύναμη να πείσει, διότι δεν κατέχει τον μηχανισμό του λόγου, και κάνει του κεφαλιού του.

Η πραγματική συγγένεια της σύγχρονης δημοκρατίας με την αθηναϊκή είναι η δύναμη του λόγου, της πειθούς. Οταν η δύναμη του λόγου εξασθενίσει, όταν δηλαδή η δημοκρατία χάσει την ισχύ της πειθούς, τότε χάνει και το υπαρξιακό της έρεισμα.

*

Η ταυτότητα, ατομική ή συλλογική, δεν είναι προϊόν διανοητικής διεργασίας. Ή μάλλον, για να είμαι ακριβής, η διανοητική διεργασία είναι απαραίτητη για να επεξεργαστεί ένα πρωτογενές αίσθημα. Είναι το αίσθημα του τόπου, είναι το αίσθημα της μουσικής του, το φως στη ζωγραφική του Παρθένη και του Παπαλουκά, η αναγεννησιακή χαλαρότητα του σώματος στον Τσαρούχη, ο κυματισμός της φράσης στον Παπαδιαμάντη, η μεγαλομανία του Παπαρρηγόπουλου και η τρέλα του Γιαννόπουλου. Είναι το αίσθημα της γλώσσας. Το αίσθημα της κοινότητάς μας ξεκινά από τη στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι μιλούμε την αρχαιότερη ευρωπαϊκή γλώσσα. Πεισματάρηδες, την περιφρονούμε και την κακοποιούμε, όμως συνεχίζουμε να τη μιλάμε και να τη γράφουμε. Είναι προς το συμφέρον μας; Η ταυτότητα δεν είναι ζήτημα συμφέροντος.

*

«Χωρίς την αίσθηση του ωραίου ο έρωτας δεν θα ήταν παρά μια εξοργιστική ανάγκη». Το γράφει ο Σοπενχάουερ στη «Μεταφυσική του έρωτα». Κατεβαίνοντας μερικά σκαλοπάτια στην κλίμακα των ανθρωπίνων αξιών, το ίδιο θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει και για την πείνα. [...]

Η δωρική λιτότητα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η ρητορική δεινότητα του Ανδρέα Παπανδρέου, ή η εντελώς προσωποποιημένη ευφυΐα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη αυτή την αίσθηση κατέθεταν στα κοινά. Και το ψέμα είναι απαραίτητο συστατικό στην παλέτα της πολιτικής τέχνης. «Και πώς θα τους πείσουμε να δεχθούν όλ’ αυτά που τους λέμε Σωκράτη;», «Θα τους πούμε ένα ευγενές ψεύδος, ότι όλ’ αυτά τα όρισαν οι θεοί». Το «ευγενές ψεύδος» λειτουργεί ως αίσθηση του ωραίου ακόμη και στο απολυταρχικό σύστημα που οραματίζεται ο Πλάτων στην «Πολιτεία». Το «αγενές ψεύδος» μετατρέπει την άσκηση πολιτικής εξουσίας σε μια εξοργιστική ανάγκη. Μετατρέπει τη δημοκρατία σε μια κατ’ ανάγκην συμβίωση, έναν γάμο προσώπων που κάθε πρωί, όταν αντικρίζουν ο ένας τον άλλον, μετανιώνουν για την ώρα και τη στιγμή που συναντήθηκαν. Οταν το «αγενές ψεύδος» προβάλλεται καθ’ έξιν και κατ’ εξακολούθησιν μετατρέπεται σε στρατηγική της ασχήμιας.

*

Έ​​χουν και οι λέξεις την οικολογία τους. Εντάσσονται κοινώς σε μια γλωσσική αλυσίδα η οποία προσθέτει ή αφαιρεί από τη σημασία τους. Όταν υπενθυμίζουμε το κοινότοπον ότι οι λέξεις δεν είναι από μόνες τους χυδαίες, χυδαίες όμως τις κάνει ο τρόπος που τις χρησιμοποιείς, αυτό εννοούμε. Ένα γυμνό σώμα δεν είναι χυδαίο. Αν όμως το εντάξεις στο περιβάλλον της πορνογραφίας γίνεται χυδαίο. Ο Εκτωρ, στο Θ της Ιλιάδος, φωνάζει στον χτυπημένο από τους κεραυνούς του Δία Διομήδη: «τράβα κούκλα» - έρρε γλήνη. Λίγο πιο κάτω ο Ζευς αποκαλεί τη σύζυγό του Ηρα «σκύλα». «Σκυλότατη» για την ακρίβεια, «κύντατη». «Τρίχες» αποκαλεί ο Αχιλλεύς τα δώρα που του υπόσχεται ο Αγαμέμνων για να τον πείσει να επανέλθει στον πόλεμο. Αν όλες αυτές τις εκφράσεις τις απομονώσεις από το ηρωικό περιβάλλον του έπους γίνονται βρισιές του χειρίστου είδους. Δηλώνουν αγένεια, ποταπότητα και βγάζουν στην επιφάνεια την ασχήμια του κακοφορμισμένου χόλου. Το ίδιο ισχύει και για τις βωμολοχίες του Αριστοφάνη. Αντλούσε την ελευθεριότητά του από την ιερότητα του θεάτρου. Τον προστάτευε ο Διόνυσος. Αν μιλούσε έτσι στον δρόμο ή στη γυναίκα του μάλλον θα είχε κακά ξεμπερδέματα. [...]

Ο Πουλαντζάς, στο «Φασισμός και Δικτατορία» κάνει τον διαχωρισμό. Οι λόγοι του Παπαδόπουλου ήταν γραμμένοι για να αναπαράγουν ένα πρότυπο εθνικιστή ηγέτη που μιλούσε στην καθαρεύουσα. Ετσι επέβαλε την καθαρεύουσα ως γλωσσικό ιδίωμα του εθνικισμού με αποτέλεσμα μετά την πτώση της χούντας να εξορισθεί από την εκπαίδευση με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα.

Γιατί ο Ηλιού και ο Πασαλίδης αγόρευαν στη μεικτή καθομιλουμένη της εποχής τους, κι ας ήσαν αριστεροί; Στη Βουλή δεν μιλούσαν πάντως την ίδια γλώσσα με την τότε παράνομη Κομμουνιστική Επιθεώρηση. Είναι επειδή είχαν νομική παιδεία; Ή μήπως επειδή, έχοντας νομική παιδεία, σέβονταν και το οικοσύστημα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας; Το πρόβλημα της σημερινής Αριστεράς είναι διττό: ούτε παιδεία έχει ούτε σέβεται το οικοσύστημα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το πρόβλημα δεν είναι ότι το λεξιλόγιο των ελληνικών του κ. Τσίπρα δεν ξεπερνάει τις χίλιες λέξεις και των αγγλικών του τις εκατό. Το πρόβλημά του είναι ότι θεωρεί πως η αδιαφορία για τους κανόνες της συμπεριφοράς, τη μόρφωση, τη γλωσσική ευγένεια τον μετατρέπει αυθωρεί και παραχρήμα σε λαϊκό ηγέτη. Επονται τα γαυγίσματα του Πολάκη και η γλαδιόλα που ακούει στο όνομα Κατρούγκαλος και παίζει τον ρόλο της αντίστιξης στη φούγκα.

Το πρόβλημα δεν είναι γλωσσικό. Με απωθούν οι γλωσσαμύντορες, όσο με απωθούν και οι πρόσκοποι της οικολογίας. Οι περισσότεροι από δαύτους είναι ατάλαντοι επίδοξοι συγγραφείς που έγιναν επιμελητές για να διορθώνουν ό,τι οι ίδιοι θα ήθελαν, και δεν μπορούν, να γράψουν. Πιστεύω στα «καλά» ελληνικά που έλεγε ο Λορεντζάτος, και όχι στα «σωστά» ελληνικά.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, σπαράγματα εκ των άρθρων του: "Μαντίλες και γυμνές γάμπες", "Των Ελλήνων οι ταυτότητες", "Η στρατηγική της ασχήμιας", "Η δικτατορία του χυδαίου", εν Καθημερινή (17.09.2017, 24.09.2017, 23.09.2017, 02.07.2017 αντίστοιχα). Ως συνέχεια των προηγουμένων του ιδίου επιφυλλιδογράφου. Ο ίδιος.