το γένος των Σαραντάπηχων

[...]

Η Ειρήνη δέχονται, ως είπομεν, ότι ανήκεν εις την οικογένειαν των Σαραντάπηχων -Τεσσαρακονταπήχεις τούς θέλει ο Μιχαήλ Χωνιάτης- τους οποίους ευρίσκομεν ακμάζοντας και μετά τέσσερας ακόμη αιώνας εις την Κωνσταντινούπολιν και ενδιαφερομένους δια τας Αθήνας.

'Ιχνος Σαραντάπηχων εις τας Αθήνας δεν εύρον μέχρι τούδε τουλάχιστον. Ζώζονται όμως Σαραντάπηχοι, δώσαντες το όνομά των εις χωρίον της διαμονής των ή μάλλον της ιδιοκτησίας των εν Κορινθία, μεταναστεύσαντες ίσως εξ Αθηνών και αυτοί, ως και άλλοι Αθηναίοι αλλαχού, κατά τα Μωροζινιακά.

Οπωσδήποτε και η μετά τόσους αιώνας εξακολουθούσα σχέσις των με την πόλιν μας δεν δύναται ίσως μόνον ως σύμπτωσις να χαρακτηρισθή και το επώνυμόν των δε αυτό, προκειμένου βεβαίως δι' ανθρώπους υπερυψηλούς, έχει στοιχεία Αθηναϊκού παρατσουκλιού.

'Ισως ο μνημονευόμενος από την ιστορίαν Σαραντάπηχος να ήτο γαμβρός και όχι αδελφός της Βασιλίσσης Ειρήνης, η δε Θεοφανώ να ήτο μάλλον κόρη αδελφού της. Τί τα θέλετε;

Κάτι μού λέγει ότι και οι Ραγκαβάδες είναι κυρίως Αθηναίοι και ότι το περί προελεύσεώς των από την Μικράν Ασίαν πιθανόν να αναφέρεται εις διακλάδωσιν αυτών ή εις πολύ απωτέρους χρόνους.

Πιθανόν μάλιστα διακλαδώσεις των Αθηναίων Ραγκαβάδων να είναι αι οικογένειαι των δύο βασιλισσών.

Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Το Ριζόκαστρον (από τας παλαιάς Αθήνας). Ιστορικός Οδηγός (έκδ. Εστία 1920 , ανατ. Καραβία, Αθήνα 2012, σσ. 27-28).

περί ποικίλης ανεξιθρησκείας

το δώρο σου, Νικηταρά,
είν' άλογο χωρίς ουρά,
ή μού στέλλεις και κριθάρι,
ή σού στέλνω το τομάρι! *

Κάθε άνθρωπος πλάσμα του Θεού, όποιας θρησκείας και αν είναι, πρέπει να δοξάζει τον Θεόν κατά την θρησκείαν του, να μην αμελεί αυτό, να δοξάζει εκείνον οπού τον έπλασε και τον διατηρεί σε τούτη την ζωή και εις την άλλη την παντοτινή (Οράματα, 1985, σ. 154).

Ο Μακρυγιάννης θέτει εδώ καίρια το θέμα της ανεξιθρησκείας. ¨Εκφραση της ελευθερίας του ανθρώπου είναι να μπορεί να ακολουθεί τη θρησκεία και την Εκκλησία στην οποία ανήκει. Ύψιστο δείγμα ελευθερίας είναι το δικαίωμα στη [σ. 20:] θρησκευτική πίστη, όποια και αν είναι αυτή. Και την ελευθερία τούτη δεν την παραδίνει και δεν την προδίδει ο άνθρωπος.

*

Εδώ όμως παρουσιάζονται δύο δυσκολίες ερμηνείας. Πώς συμβιβάζεται η έκδηλη και ρητά διατυπωμένη υποστήριξη στην ανεξιθρησκεία στον Μακρυγιάννη με την βαθιά του πίστη στην αλήθεια της ορθόδοξης Εκκλησίας; Δεν είναι εκείνος που παρομοιάζει τους δυτικούς με τους ανθρώπους εκείνους που άφησαν το μεγάλο καράβι μέσα στο οποίο βρίσκονταν και κατέβασαν στη θάλασσα μια φελούκα που αρμενίζει πάνω σ' ασκιά από αγέρα;

Στο όνομα της ορθοδοξίας ο Μακρυγιάννης διακηρύττει την ανεξιθρησκεία. Πώς ερμηνεύεται η στάση του;

Και η δεύτερη δυσκολία: η ανεξιθρησκεία δεν είναι μία από τις κεντρικές ιδέες του γαλλικού Διαφωτισμού; Ο Μακρυγιάννης ωστόσο δεν έχει ξανά και ξανά επικρίνει τα φώτα της Δύσης; Δεν επικρίνει την πολιτική του Κωλέτη και τις επεμβάσεις του Γάλλου πρεσβευτού, του Πισκατόρη, όπως τον λέγει, οι οποίοι προσπαθούν να εισαγάγουν την καθολική πίστη στην Ελλάδα και δεν εξοργίζεται που κτίζονται φράγκικα μοναστήρια;

Την απάντηση στα ερωτήματα αυτά θα μάς τη δώσει η διάκριση που κάνει ο Μακρυγιάννης ανάμεσα στην πίστη και τα φώτα. Είναι τελείως διαφορετικό το νόημα της ανεξιθρησκείας του Μακρυγιάννη -πιο γνήσιο, πιο βαθύ- από την ανεξιθρησκεία των Γάλλων διανοουμένων του Διαφωτισμού.

*

Ο Μακρυγιάννης δέχεται την ανεξιθρησκεία, γιατί ακριβώς σέβεται βαθύτατα την πίστη. Τούτο σημαίνει ότι σέβεται και την πίστη του άλλου. Ο σοφός, ο παιδεμένος, δέχεται την πίστη του άλλου, γιατί ο ίδιος αδιαφορεί γι' αυτήν, γιατί ο ίδιος δεν έχει πίστη στον Θεό.

Ας μην σπεύσουν ορισμένοι να μάς μιλήσουν για τον ντεϊσμό και τη φυσική θρησκεία. Κι ας μη γελιόμαστε. Ο Θεός μόνο ως προσωπικός Θεός νοείται και αυτός είναι ο Θεός των Ελλήνων πολεμιστών του '21, στον οποίο υψώνει την προσευχή του ο Μακρυγιάννης. Και αυτό δεν πρέπει να το παραμελούν όλοι εκείνοι που φέρονται ως υποστηρικτές της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως. Υπάρχει ένας φιλελευθερισμός που τον στηρίζει η απουσία θρησκευτικής συνειδήσεως. Η ανεξιθρησκεία ενός Βολταίρου έχει τις ρίζες της σε μια φιλελεύθερη πολιτική σκέψη. Η ανεξιθρησκεία όμως αι ο φιλελευθερισμός έχουν μεγαλύτερη αξία, όταν υπάρχει πίσω οντολογικό αντίκρισμα. Είναι βαθύτατα φιλελεύθερος ο Μακρυγιάννης, θα το ιδούμε, αλλά βαθύτατα πιστός. Δεν κάνει εδώ πολιτική φιλοσοφία. Ρωτάει απλά τον Μαλέρμπη:

Η ευγενεία σου απαρατιέσαι από την θρησκείαν σου; Κι' άν γυρίσω εγώ και οι άλλοι, πώς θα μάς θεωρήσης τίμιους ανθρώπους εσύ ο τίμιος; Και τί έχεις εσύ διά μένα τί δοξάζω εγώ; Και διατί να φροντίζω εγώ διά σένα τί δοξάζεις; Ο Θεός ας θεωρήση του κάθε ενού την γνώμη, είναι φροντίδα αυτηνού (Απομνημ. Β΄, 1947, σ. 125).

[σ. 21:] Από τον χώρο της πίστης και όχι από τον χώρο απουσίας πίστης ο Μακρυγιάννης υποστηρίζει την ανεξιθρησκεία. Δεν αλλαξοπιστεί, γιατί ο Θεός στον οποίο πιστεύει βοήθησε τους νηστικούς και γυμνούς Έλληνες.

*

[...] Πέρα από την διαπίστωση ότι ο Μακρυγιάννης θεμελιώνει την ανεξιθρησκεία στη βαθιά του πίστη στην αλήθεια της ορθοδοξίας, συναντούμε εδώ και μια άλλη σκέψη, τόσο πρωτόγνωρη και τόσο γνήσια [...]. Τί μάς λέγει; Η ανεξιθρησκεία θεμελιώνεται στην ελευθερία του ανθρώπου.

Υπάρχει όμως και μια δεύτερη σκέψη: η ανεξιθρησκεία θεμελιώνεται όχι μόνο στην ελευθερία του ανθρώπου, αλλά κυρίως στην ελευθερία του Θεού. Κι αυτή η σκέψη είναι καινούργια. Η θεϊκή ελευθερία και η θεϊκή βούληση είναι γνωστά θέματα κάθε δογματικής φιλοσοφίας. Εκείνο που συλλαμβάνει και το φωτίζει στη νέα του διάσταση ο Μακρυγιάννης είναι εκπληκτικό: ελεύθερος ο άνθρωπος αλλά ελεύθερος ο Θεός που έκαμε τον άνθρωπο να τον δοξάζει όπως θέλει ο καθένας. Δεν είναι τύραννος ο Θεός. [...]

Τερέζα Πεντζοπούλου-Βαλαλά, Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης όπως φιλοσόφησε πάνω στον Αγώνα του '21 (έκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσ/νίκη 1987, σσ. 19-21).

------
* Το motto τετράστιχο του Δημητσανίτη δύσμορφου στιχουργού Τσοπανάκου, κατά κόσμον Παναγιώτη Κάλα, λαϊκού βάρδου της φυλής, όστις ωσεί Τυρταίος ενεψύχωνε με τους αυτοσχέδιους στίχους του τους αγωνιστάς! Ειλημμένο εκ της Ιωάννας Κ. Γιανναροπούλου, Συνοπτική Ιστορία της Δημητσάνας (Αθήνα 1999, σσ. 140-141), όπου και διαβάζουμε: «Καμπουράκος και ιδιόρρυθμος εστήριζε τα βήματά του σ' ένα πρόχειρα διαμορφωμένο μπαστουνάκι, αυτοσατιριζόμενος [...]. Διέθετε περίσσευμα ενθουσιασμού και το εσκόρπιζε έμμετρα στα στρατόπεδα, όπου πρέπει να είχε και καθημερινή μερίδα στο συσσίτιο, πασίγνωστος και αγαπητός σε εντόπιους και ξένους φιλέλληνες, που τον περιεργάζοντο και στις αφηγήσεις τους προσθέτουν νότες ευθυμίας και φαιδρότητας». Για τον Τσοπανάκο κι εδωδά, άρθρο της Ελευθεροτυπίας (20.03.2010).

Νίκωνος, του παλαιού εκείνου παπουλάκου, εκδημία

Θρήκές τε γλαυκούς *

Ζωγράφον τινά μεταστέλλεται [=στέλλει και προσκαλεί] αριστόχειρα [=άριστον] και οίος αυτώ την μορφήν ο όσιος το σχήμα, την τρίχα, την στολήν τω λόγω πάντα υπέγραφε και διεξήει [=περίγραφε και διηγείτο], και ενέσκηπτε χρωματουργήσαι [=παρήγγειλε να ζωγραφίση] την του αγίου εμφέρειαν [=το ομοίωμα] επί σανίδος.

*

ο ουρανοέραστος του Θεού άνθρωπος και της αρετής έμψυχος στήλη των κάτω απαίρειν [=να αφήση την γή] και προς τον Θεόν εκδημείν, όν εξόχως ηγάπησεν [...] προς τούτοις και τον θείον και καθαρόν έρωτα του αοράτου πατρός, όν είχεν εγκεκρυμμένον εν τοις της ψυχής απορρήτοις στρεφόμενον, έκδηλον εποίει τοις παρούσιν όσης τε της εκ Θεού ροπής έτυχε και οίας ηυμοίρησε χάριτος του παναγίου Πνεύματος [...]

*

Και ευθέως αυτή τη ώρα πάντες οι εκείσε αναστάντες, αγροικικώς, ως είχον [=χωριάτικα, όπως ήξεραν], μέγα επεφώνουν, επί χείρας έχοντες και το εκείσε τιμαλφέστατον του οσίου απεικόνισμα, το Κύριε ελέησον, και αυτόν δη τον άγιον επεβοώντο εις άμυναν.

Βίος και Πολιτεία και μερική θαυμάτων διήγησις του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε (νεοελ. απόδ. Γ. Κατσούλα, έκδ. Τήνος, Αθήνα 1997, σ. 159, παραγρ. Μδ΄ 13-17, σ. 163, παραγρ. Με΄ 6-9, 22-27 και σ. 247, παραγρ. ο΄ 21-25).


-----
* Στο motto σπάραγμα του Ξενοφάνη (16), που σημαίνει: «κι οι Θράκες γαλανομάτηδες (ενν. παριστάνουν τους θεούς τους». Εκ του τομιδίου της Άννας Κελεσίδου, Από τον θησαυρό των πρώτων Ελλήνων ποιητών φιλοσόφων. Λεκτικά σήματα (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2015, σ. 32). 

Ραγκαβάς-Σαραντάπηχος και το επίθετον αυτού

'Ισως είναι δυνατόν να υποστηριχθή ότι το Σαραντάπηχος, όπως και το Ραγκαβάς, παρωνύμια της αυτής φύσεως, ανήκουσιν εις την αυτήν οικογένειαν.

Το ότι τα επώνυμα ταύτα είναι της αυτής φύσεως, δημιουργηθέντα εκ του ασυνήθους ύψους του αναστήματος των φερόντων αυτά, αποδεικνύεται από τας αλληγορίας του Ινδού Ζαγανάθα λέγοντος: «'Οταν εκολυμπούσεν ο τα μεγάλα κύματα καταπίνων Ραγκαβάς, οι ελέφαντες που εβαστούσαν την Γην τα έχαναν από τον ήχον των ανυψουμένων κυμάτων».

Και σημειώνει ο παλαιός μεταφραστής, ο Αθηναίος Ινδολόγος Δημήτριος Γαλανός: «Ραγκαβάς, μυθωμένον κήτος υπερμέγεθες, το οποίον καταπίνει τα μικρότερα κήτη. Αλληγορικώς αναφέρεται εις μέγαν [υπερμεγέθη] και ηρωϊκόν άνδρα».

Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Το Ριζόκαστρον (από τας παλαιάς Αθήνας). Ιστορικός Οδηγός (έκδ. Εστία 1920 , ανατ. Καραβία, Αθήνα 2012, σ. 26).

συγγενικοί δεσμοί και Ραγκαβάς

Οι αθορύβως εργαζόμενοι ιστοριοδίφαι δεν ηύραν ακόμη τον συνδετικόν κρίκον της Αυτοκρατορικής οικογενείας των Βυζαντινών Ραγκαβέδων, την Αθηναίων Ραγκαβάδων και των Ραγκαβήδων του Νεοελληνικού Παρνασσού.

Και δια να αρχίσωμεν από το όνομα, κατά την γνώμην ημών, ο αρχικός και γνήσιος τύπος είναι Ραγκαβάς. Προς εξασφάλισιν της μέχρι των ημερών μας συνεχείας της αυτής οικογενείας, αναφέρονται μετά τους υιούς του Αυτοκράτορος Μιχαήλ Ραγκαβά και άλλοι απόγονοί των, πολλοί των οποίων Καλόγηροι και μερικοί μάλιστα 'Αγιοι, οι οποίοι όμως επρόφθασαν πριν αγιάσουν και έκαμαν παιδιά.

[...]

Γνωρίζετε εκ της ιστορίας ότι την Αυτοκρατόρισσαν Ειρήνην την Αθηναίαν, αφού έχασε τον συζυγόν της Λέοντα τον Δ΄ και απηλλάγη και του υιού της Κωνσταντίνου του ΣΤ΄, την διεδέχθη κατά το έτος 802, ο ξένος προς την οικογένειαν των Ισαύρων, Νικηφόρος· αυτόν δε, διά τινα χρόνον, ο υιός του Σταυράκιος, σύζυγος της Αθηναίας επίσης και ανεψιάς της Ειρήνης, της ατυχούς Θεοφανούς,

η οποία όμως δεν ηδυνήθη να παίξη τον ρόλον της θείας της από την καλήν αυτού όψιν, διότι από την κακήν δεν φαίνεται να τής ήτο δυνατόν, αν και δύο τετραπέρατοι ευνούχοι θα ημπορούσαν να την κάμουν και αυτήν θηρίον.

Ο Σταυράκιος είχεν αδελφήν την Προκοπίαν, σύζυγος δε αυτής ήτον ο ωραίος Κουροπαλάτης Μιχαήλ ο Ραγκαβάς. Εις αυτόν λοιπόν περιέρχεται ο θρόνος τω 811.

Μη λογαριάζετε, αν ο πατήρ του Μιχαήλ ήτον εκ των εχθρών της βασιλίσσης Ειρήνης, και αν η Θεοφανώ ήτον ανεψιά της -και αι δύο ίσως από τους Αθηναίους Σαραντάπηχους-

Μη λογαριάζετε, αν η Προκοπία ήτον ανδραδέλφη της Θεοφανούς, την οποίαν το νέον βασιλικόν ζεύγος έστειλεν εις Μοναστήριον.

Οι συγγενικοί δεσμοί εδημιουργήθησαν δια να διευκολύνουν μάλλον παρά δια να εμποδίζουν τας παρεκτροπάς της φιλοδοξίας...

Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Το Ριζόκαστρον (από τας παλαιάς Αθήνας). Ιστορικός Οδηγός (έκδ. Εστία 1920 , ανατ. Καραβία, Αθήνα 2012, σσ. 24-25, 25-26).

ο άγιος Νικόλαος του Ραγκαβά

[...] συναντώμεν ένα παραδοξότατον δια την πορείαν του στενόν, το οποίον με ελιγμούς ποικίλους και σκαλάκια καταλήγει εις τον Ραγκαβάν, ενούμενον με το στενόν που τον περισφίγγει.

Ο 'Αγιος Νικόλαος του Ραγκαβά, όστις ενεφανίσθη εμπρός μας τώρα, έχει δυστυχώς ανακαινισθή, επαυξηθή και πασαλειφθή. Κάπου κάπου διακρίνει κανείς ίχνη της βυζαντινότητός του. Κάτι θυρίδας και κάτι θύρας εντοιχισμένας και κάτι πωρολίθους, από τους οποίους έφυγεν ο σουβάς.

Ως και ο τρούλλος, που θα διετήρει, ως συμβαίνει συνήθως εις τας παλαιάς εκκλησίας, πλήρη την παλαιότητά του περιεβλήθη ολόκληρος με τσίγγον. Θα ήτο διάτρητος, φαίνεται, από τίποτε κανονιές, θα έσταζε και ποιός τεχνίτης σημερινός θα ετολμούσε ποτέ να συμπληρώση τρούλλον Βυζαντινής τελειότητος; Αιώνες περνούν και τα Βυζαντινά κεραμίδια δεν υποχωρούν εις την βίαν του βορjά ούτε εις τους κατακλυσμούς του Αθηναϊκού ουρανού.

Τα νεώτερα κεραμίδια θέλουν κάθε χρόνον γύρισμα.

Εσωτερικώς όλαι αι εικόνες του Ραγκαβά είναι άλλαι μεν εντελώς νέαι και άλλαι χρωματισμέναι από πάνω. Ξανακαινούργωμα λέγεται η περίφημος αυτή τέχνη. Εις το ιερόν μέσα κάτι διατηρείται ακόμη από τας παλαιάς τοιχογραφίας και ιδίως εις ένα εσωτερικόν παρεκκλήσιον.

*

'Ενας κυκλικός λιθόστρωτος δρομίσκος, παραδόξως καθαρός, με πορτάκια ζωηρά χρωματισμένα, περισφίγγει την εκκλησίαν αυτήν.

Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Το Ριζόκαστρον (από τας παλαιάς Αθήνας). Ιστορικός Οδηγός (έκδ. Εστία 1920 , ανατ. Καραβία, Αθήνα 2012, σσ. 23-24).

αρχιτεκτονική των Αθηναϊκών ναών

Η αρχιτεκτονική του σημερινού Ραγκαβά ανάγεται βεβαίως εις μεταγενεστέρους αιώνας, τον 11ον μάλλον.

[...]

Η τοιαύτη τεχνοτροπία του ΙΑ΄ αιώνος είναι εντελώς Αθηναϊκή. Ο αρχιτέκτων είναι Αθηναίος, διότι αν δεν ήτο, θα παρετηρούντο και αλλαχού εκκλησίαι της κομψότητος και της ελαφρότητος των Αθηναϊκών των χρόνων εκείνων.

Αλλ' ο άγνωστος μέχρι τούδε πρώτος και μέγας ανακαινιστής καλλιτέχνης θα ήτο και πνεύμα εξόχως φιλελεύθερον και ιδιόρρυθμον, άλλως δεν θα εδημιούργει π.χ. την Παναγίαν Γοργοεπήκοον, το Γοργοπήκο του Αθηναϊκού λαού, τον σημερινόν δηλαδή 'Αγιον Ελευθέριον και μικράν Μητρόπολιν λεγόμενον,

δεν θα τον εδημιούργει με ανάγλυφα αρχαίου ως επί το πολύ οικοδομήματος, διατηρών τας γλυφάς και τας παραστάσεις τοποθετημένας με την εφικτήν αναλογίαν και καλαισθησίαν και θέτων Σταυρούς μεταξύ ειδωλολατρικών εμφανίσεων δια το ασκανδάλιστον.

Αν ήτο κοινός καλλιτέχνης, όλα αυτά θα τα εγύριζεν από μέσα, και αν ήτο φανατικός Χριστιανός, θα τα επελεκούσε.

*

Βεβαίως θα είναι τόλμημα ν' αποκαλέση κανείς Σχολήν το κατά παράδοσιν ευλαβώς διατηρηθέν επί αιώνας εις την συντεχνίαν των Αθηναίων τεχνιτών οικοδομικόν σύστημα τούτο, ως προς τον τρούλλον ιδίως και τας θυρίδας.

Απόδειξις πρόχειρος της τεχνικής αυτής ευλαβείας, αλλά και επιδεξιότητος οπωσδήποτε, πρόκειται της εκκλησίας Καπνικαρέας η δυτική προσθήκη και ο τρούλλος του μετ' αυτής συνδεθέντος κατόπιν κακοτέχνου σχετικώς παρεκκλησίου της Αγίας Βαρβάρας.

Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Το Ριζόκαστρον (από τας παλαιάς Αθήνας). Ιστορικός Οδηγός (έκδ. Εστία 1920 , ανατ. Καραβία, Αθήνα 2012, σσ. 30-31).

για τα τσιτσίραβλα πάλι

Κατά τους αιώνας της Τουρκοκρατίας η κατ' εξοχήν αρχοντική
οικογένεια του Ριζόκαστρου ήτον, η των γνωστών
δια του παρωνυμίου των της Τουρκοκρατίας Μπόλπατζα
διακλαδώσεως των Αθηναίων Παλαιολόγων.*

Κοιτάζω τις κούκλες με τις παραδοσιακές φορεσιές του Τρικερίου που φτιάχνουν οι γυναίκες του συνεταιρισμού. Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες όλες οι γυναίκες φορούσαν αυτή τη στολή με τις μεγάλες ασημένιες πόρπες που παράγγελναν και τους τις έφερναν από τα Γιάννενα. Τώρα τις φορούν ελάχιστες ηλικιωμένες και πολλές νεότερες σε ακριβές ημέρες, όπως της Ζωοδόχου Πηγής που χορεύουν το «ξόδι» στην πλατεία γύρω από το κυπαρίσσι. Αυτή είναι μία από τις αδρές πινελιές του πολιτισμικού τοπίου του Νότιου Πηλίου, αλλά υπάρχουν και οι λεπτομέρειες. Οπως τα τσιτσίραβλα, που οι γυναίκες του συνεταιρισμού κλείνουν μέσα σε βαζάκια, και τα μετατρέπουν σε επίγευση του τοπίου. Τσιτσίραβλα τουρσί, το καλύτερο ταίρι του τσίπουρου. Η Μαργαρίτα μάς περιγράφει πώς τα ετοιμάζουν: τα μαζεύουν την άνοιξη που «ανοίγουν» οι τσιτσιραβλιές (αγριοφιστικιές) και τα πρώτα φύλλα τους είναι τρυφερά σαν μετάξι. Οσο πιο τρυφερά είναι τόσο πιο λίγο τα βράζουν μέσα σε αλατόνερο στο οποίο έχουν προσθέσει και ξίδι. Τα σουρώνουν, μετά τα στοιβάζουν σε αποστειρωμένα βαζάκια με φρέσκο σκόρδο κομμένο σε ροδέλες και σέλινο, και τέλος γεμίζουν το βαζάκι με αλατόνερο και ξίδι.

[…]

Και τότε είδαμε πίσω από τα τζάμια του μικρού εστιατορίου της Μάγδας τη μητέρα της, την κυρία Μαλαμή, να ξεδιαλέγει τσιτσίραβλα. Εκείνη μας είπε ότι στις παρυφές του δρόμου της επιστροφής μας υπάρχουν τσιτσιραβλιές και μας έδειξε πώς είναι τα μεταξένια φυλλαράκια τους. Η χαρά της συλλογής της τροφής μάς πλημμυρίζει με τον ενθουσιασμό των μικρών παιδιών, μας προτρέπει να βλέπουμε τον κόσμο με την έκπληξη του πρωτοφανέρωτου και κάνει τη γεύση του απείρως πιο νόστιμη. Ετσι, την επομένη, ο δρόμος της επιστροφής ήταν ένα σαφάρι για τσιτσίραβλα. Πόσο αμήχανοι είναι οι άμαθοι! Είχαμε μαζί μας μερικές κόκκινες φουντίτσες της κυρίας Μαλαμή και τις συγκρίναμε με τα φύλλα των δέντρων που συναντούσαμε. Τελικά βρήκαμε πολλές τσιτσιραβλιές, τρυγημένες όμως, καθώς βρίσκονταν πάνω στον δρόμο από Λαύκο για Μετόχι και Αργαλαστή. Μαζέψαμε όμως τόσα όσα μας ήταν απαραίτητα για να έχουμε την ικανοποίηση της δικής μας ανακάλυψης που τροφοδοτεί αυτό το υπέροχο συναίσθημα του ανθρώπου-τροφοσυλλέκτη που τόσο λείπει από τον πολιτισμό της καθημερινής μας ζωής στην πόλη. Και όταν αργότερα τα ποτηράκια του τσίπουρου γίνονται χαρωπά καμπανάκια του κεφιού, ο μεζές μας είναι κάτι παραπάνω από απλά χόρτα τουρσί -έχει τη γεύση της βόλτας για τη συλλογή του, της συνεργασίας για την προετοιμασία του και του μοιράσματος μεταξύ της παρέας που σμίγει γύρω από τα τραπέζι για να επικοινωνήσει και να γευτεί τη χαρά της ζωής.

Μαστροπαύλος Νίκος Γ., «Ως την άκρη του Πηλίου. Τροφοσυλλεκτική εξόρμηση στις όχθες του Παγασητικού συντροφιά με τον Παπαδιαμάντη και τον Ντε Κίρικο», άρθρο στο Βήμα της 18ης.02.2018.

-----
* Το motto εκ του Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Το Ριζόκαστρον (από τας παλαιάς Αθήνας). Ιστορικός Οδηγός (έκδ. Εστία 1920 , ανατ. Καραβία, Αθήνα 2012, σ. 29).