πρώιμοι τύποι ειδωλίων

16. Μαρμάρινο βιολόσχημο ειδώλιο [νο 1065]

Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδος (περίπου 3200-2800 π.Χ.).
[...] Ύψος 21,3 εκ.

Ο πιο κοινός και γνωστός τύπος σχηματικών ειδωλίων της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου [...] κατά κανόνα μικρού μεγέθους και χαρακτηρίζουν την πρώιμη φάση της. Την ονομασία τους οφείλουν στο σχήμα τους, που θυμίζει βιολί.

[ - Πρβλ.: Χάραξη σε σχήμα V στη ρίζα του λαιμού. (Ντούμας, 2000, σ. 67)].

Η καταγωγή τους ανάγεται στα βιολοειδή ειδώλια της Νεώτερης Νεολιθικής περιόδου, τα οποία φαίνεται ότι αποτελούν σχηματικές αποδόσεις των σύγχρονών τους καθιστών στεατοπυγικών μορφών.


19. Μαρμάρινο ειδώλιο γυναικείας μορφής. Τύπος Πλαστηρά [νο 1111]

Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδος ή μεταβατική Πρωτοκυκλαδική Ι-ΙΙ φάση (περίπου 3200-2700 π.Χ.). [...] Ύψος 10,2 εκ.

Τα ειδώλια του τύπου Πλαστηρά αποτελούν εξελίξεις των όρθιων στεατοπυγικών μορφών της Νεώτερης Νεολιθικής περιόδου και την πρωιμότερη προσπάθεια φυσιοκρατικής απόδοσης της ανθρώπινης μορφής κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Η ονομασία του τύπου οφείλεται στο ομώνυμο πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο της Πάρου.

[...] απουσία των χαρακτηριστικών του προσώπου, με εξαίρεση την μύτη, και έλλειψη πλαστικότητας και ανατομικών λεπτομερειών στο άνω μέρος του σώματος, σε αντίθεση με το κάτω.

Ο κωνικός σκούφος με διακόσμηση οριζοντίων αυλακώσεων απαντά και σε άλλα παρόμοια ειδώλια του τύπου Πλαστηρά, όπως και σε άλλους τύπους ειδωλίων χαρακτηριστικούς της μεταβατικής Πρωτοκυκλαδικής Ι-ΙΙ φάσης και θεωρείται ότι απηχεί Συριακές επιδράσεις, ίσως σε συνδυασμό με επιδράσεις από την Βαλκανική.

[ - Πρβλ.: Οι ατροφικοί βραχίονες κυρτώνονται χωρίς αρθρώσεις και οι πήχεις φέρονται επάνω στο στομάχι πλαισιώνοντας το στήθος, επάνω στο οποίο αποδίδονται υποτυπωδώς οι μαστοί.

Έντονη πλαστικότητα διακρίνει το κάτω μισό της μορφής με τα σκέλη ολόγλυφα σμιλευμένα χωριστά το ένα από το άλλο. Με χαράξεις δηλώνονται το ηβικό τρίγωνο και οι αρθρώσεις των γονάτων.

Η ερυθρωπή πάτινα που διατηρείται στην επιφάνεια του ειδωλίου είναι ενδεικτική της μη ταφικής του συνάφειας (Ντούμας, 2000, σ. 68)].

20. Κεφάλι και λαιμός μαρμάρινου ειδωλίου. Τύπος Πλαστηρά [νο 342]

Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδος (περίπου 3200-2800 π.Χ.).

[...] Ύψος 10,4 εκ.

[ - Πρβλ.: Το μακρύ, σχεδόν ωοειδές κεφάλι, αν και χωρίς πολλές λεπτομέρειες, διαθέτει εκλεπτυσμένα και σχεδόν προσωπικά χαρακτηριστικά. Κάτω από την πρισματική, πλατειά και γρυπή μύτη το στόμα αποδίδεται με ανάγλυφα σαρκώδη χείλη. Στους κροτάφους κυκλικές κοίλες αποφύσεις δηλώνουν τα αυτιά. Ο λαιμός είναι κακρύς και κωνικός. (Ντούμας, 2000, σ. 79)].

Η δήλωση του στόματος με ανάγλυφο ή με εγχάραξη είναι πολύ συχνή στα ειδώλια του τύπου Πλαστηρά, αλλά σπάνια στα κατά πολύ μακροβιότερα και πολυπληθέστερα κανονικά ειδώλια «με διπλωμένους βραχίονες», με εξαίρεση τα κυκλαδικού τύπου κρητικά ειδώλια της παραλλαγής Κουμάσας.

Η συστηματική παράλειψη του στόματος στα κανονικά ειδώλια έχει θεωρηθεί ως στοιχείο που πιθανώς έχει κάποιο ιδιαίτερο συμβολικό νόημα. Συχνή δήλωση του στόματος ξαναβρίσκουμε στα τυπολογικώς τελευταία δείγματα της σειράς των κυκλαδικών ειδωλίων, τα λεγόμενα μετακανονικά.

Ν. Σταμπολίδης – Π. Σωτηρακοπούλου, Αιγαίου κύματα. Έργα του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (έκδ. Ομώνυμο Ίδρυμα και Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης - Skira, Αθήνα Μιλάνο 2007, σσ. 100, 108, 110).

Χρίστος Ντούμας, Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός. Συλλογή Ν.Π. Γουλανδρή (έκδ. Ομώνυμο Ίδρυμα και Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2000, σσ. 67, 68, 79).