επιτάφειοι

21. Μαρμάρινα ειδώλια τύπου Λούρου [νο 345, 344]

Μεταβατική Πρωτοκυκλαδική Ι-ΙΙ φάση (περίπου 2800-2700 π.Χ.).
[...]

Τα ειδώλια του τύπου Λούρου αποτελούν ενδιάμεσες μορφές μεταξύ των δύο ευρύτερων κατηγοριών των σχηματικών και των φυσιοκρατικών ειδωλίων. Η ονομασία του τύπου οφείλεται σε έναν εξαιρετικά πλούσιο τάφο στην θέση Λούρος της Νάξου, ενώ η καταγωγή του ανάγεται σε σχηματικά ειδώλια της Νεώτερης Νεολιθικής περιόδου από την Θεσσαλία.

Τα ειδώλια του τύπου Λούρου διακρίνονται για την αφαιρετική απόδοση της ανθρώπινης μορφής, με τριγωνικό ή αμυγδαλόσχημο κεφάλι που κλείνει ελαφρά προς τα πίσω, σχηματική απόδοση των βραχιόνων με πτερυγιόσχημες αποφύσεις στους ώμους, προσπάθεια πλαστικής απόδοσης των σκελών, οριζόντια πέλματα και απόλυτη απουσία των χαρακτηριστικών του προσώπου και κατά κανόνα των ανατομικών λεπτομερειών του σώματος.

[ - Πρβλ.: Το μέτωπο κλίνει ελαφρώς προς τα πίσω και το πρόσωπο, χωρίς λεπτομέρειες, απολήγει σε οξυκόρυφο πηγούνι. (Ντούμας, 2000, σ. 89), για το ένα και για το άλλο: [...] χωρίς λεπτομέρειες στο πρόσωπο και χωρίς δήλωση του πηγουνιού. [...] Το κοντά σκέλη, ανοικτά από τα γόνατα και κάτω [...] (Ντούμας, 2000, σ. 88)].


22. Μαρμάρινο ειδώλιο γυναικείας μορφής. Κανονικός τύπος, παραλλαγή Καψάλων [νο 595]

Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδος (περίπου 2700-2400/2300 π.Χ.).
[...]

Τα έργα του κανονικού τύπου αποτελούν την πιο γνωστή και πολυπληθή κατηγορία κυκλαδικών ειδωλίων. Συνήθως παριστάνουν γυμνές γυναικείες μορφές, αλλά και οι ανδρικές μορφές, μολονότι ελάχιστες, δεν απουσιάζουν.

Τα ειδώλια του κανονικού τύπου παρουσιάζουν συγκεκριμένα βασικά χαρακτηριστικά: κλίση της κεφαλής προς τα πίσω, βραχίονες διπλωμένους κάτω από τους μαστούς κατά την λεγόμενη «κανονική διάταξη», δηλαδή με τον δεξιό πήχυ κάτω από τον αριστερό, σκέλη ενωμένα με τα γόνατα συχνά λυγισμένα και πόδια με κλίση προς τα κάτω, έτσι ώστε οι μορφές να δίνουν την εντύπωση ότι πατούν στις άκρες των δακτύλων.

Γι' αυτό και πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι οι μορφές παριστάνονταν ξαπλωμένες. Η στάση των βραχιόνων τους έχει επίσης προβληματίσει. Κάποιοι την ερμηνεύουν ως μίμηση της στάσης του νεκρού, άλλοι θεωρούν ότι παραπέμπει στον τοκετό, άλλοι την αποδίδουν στην προσπάθεια του γλύπτη να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο θραύσης κατά την διάρκεια της κατασκευής των ειδωλίων και άλλοι πιστεύουν ότι δηλώνει σεβασμό του λατρευτή ή επιφάνεια, δηλαδή εμφάνιση της θεότητας.

Στον κανονικό τύπο διακρίνουμε πέντε παραλλαγές· η αρχαιότερη από αυτές είναι η παραλλαγή Καψάλων, που οφείλει την ονομασία της στο ομώνυμο πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο της Αμοργού.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της παραλλαγής Καψάλων είναι η πλαστική απόδοση των όγκων, τα καμπύλα περιγράμματα σε όλες τις όψεις και η σχεδόν πλήρης απουσία εγχαράξεων.


25. Μαρμάρινο ειδώλιο γυναικείας μορφής. Κανονικός τύπος, παραλλαγή Σπεδού [νο 724]

Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδος (περίπου 2700-2400/2300 π.Χ.).
[...] Ύψος 1,40 μ.

Μεγάλων διαστάσεων γλυπτό, το δεύτερο από πλευράς μεγέθους μέχρι στιγμής γνωστό έργο μετά από το άγαλμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, που βρέθηκε στην Αμοργό (ύψους 1,50 μ.).

[ - Πρβλ.: Σαφή περιγράμματα, αρμονία αναλογιών, πλαστικότητα μορφών, ρέουσες καμπύλες χαρακτηρίζουν το έργο.

Μπορούμε να διακρίνουμε μια λανθάνουσα κίνηση που δημιουργείται με την υπερύψωση του αριστερού γοφού και του αντίστοιχου ώμου και κορυφώνεται με την ελαφρά στροφή του κεφαλιού προς τα δεξιά. (Ντούμας, 2000, σ. 154-155)].

Τα μεγάλων διαστάσεων γλυπτά είναι ελάχιστα στην κυκλαδική τέχνη και έχει υποτεθεί ότι κατασκευάζονταν για λατρευτική χρήση σε ιερά.

Το άγαλμα διακρίνεται για την ραδινότητα και την πλαστικότητα των επί μέρους μορφών και για την αρμονία των αναλογιών. Το ελαφρώς ανάγλυφο πίσω μέρος της κεφαλής φανερώνει ότι τα μαλλιά αποδίδονταν αρχικά με χρώμα, το οποίο προστάτευσε το μάρμαρο από την διάβρωση στο τμήμα αυτό, εώ τα ανάγλυφα αυτιά είναι χαρακτηριστικό που απαντά συχνά στα μεγάλου μεγέθους γλυπτά.

Ν. Σταμπολίδης – Π. Σωτηρακοπούλου, Αιγαίου κύματα. Έργα του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (έκδ. Ομώνυμο Ίδρυμα και Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης - Skira, Αθήνα Μιλάνο 2007, σσ. 112, 114, 120).

Χρίστος Ντούμας, Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός. Συλλογή Ν.Π. Γουλανδρή (έκδ. Ομώνυμο Ίδρυμα και Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2000, σσ. 88-89, 154-155).